ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ

Ε1. Ο ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΑΚΗΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΣΕ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΟΡΙΟΘΕΤΗΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ
Σ.Χ. Αργυροπούλου, Β.Π. Κονταξάκης, Ε. Πετρίδου, Δ. Τριχόπουλος, Γ.Ν. Χριστοδούλου
Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Αθήνα Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα

Η εκτίμηση του επιπολασμού της γνωσιακής έκπτωσης (ΓΕ) σε γεωγραφικά οριοθετημένο Ελληνικό πληθυσμό ηλικιωμένων. Εξετάστηκαν σύμφωνα με τους δημοτικούς καταλόγους, πόρτα-πόρτα (door-to-door) όλα τα άτομα ηλικίας 60 χρόνων και άνω καθώς και εκείνα που βρίσκονταν σε ιδρύματα. Δόθηκε, το Mini Mental State Examination (MMSE), ως δοκιμασία διαλογής, από ειδικά εκπαιδευμένη Επισκέπτρια Υγείας, καθώς και τυποποιημένο ερωτηματολόγιο. Ορίσαμε ως "οριακή τιμή" (cut-off point) για την ανίχνευση γνωσιακής έκπτωσης το 23/24. Δεδομένου όμως ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο επηρεάζει την επίδοση στο MMSE υποδιαιρέσαμε το υλικό σε δύο υποομάδες:<=6 έτη εκπαίδευσης (ομάδα Α) και >6 έτη εκπαίδευσης (ομάδα Β) με cut-off points: 17/18 και 23/24 αντίστοιχα. Εξετάστηκαν 608 άτομα, 283 άνδρες (46.6%) και 325 γυναίκες (53.4%), μέσης ηλικίας 72.4(±7.9) έτη. Η μέση ηλικία των ανδρών ήταν 72.7(±7.7) και η μέση ηλικία των γυναικών ήταν 72.1(±8.1). Από το σύνολο των εξετασθέντων 560 άτομα (92.1%) είχαν <=6 έτη εκπαίδευσης, ενώ 48 άτομα (7.9%) είχαν >6 έτη εκπαίδευσης. Στην ομάδα Α αντισrοιχούσαν 245 άνδρες (43.7%) και 315 γυναίκες (56.3%). Εξάλλου στην ομάδα Β αντιστοιχούσαν 38 άνδρες (79.2%) και 10 γυναίκες (20.8%). Η κατανομή των ατόμων με ΓΕ κατά ηλικιακά φάσματα (609, 70-79, 80+) στην ομάδα A ήταν: 3.4%, 5.9% και 25.9% ενώ η αντίστοιχη κατανομή στην ομάδα Β ήταν: 4.8%, 7.7% και 28.6%. Ο επιπολασμός της ΓΕ σε ηλικιωμένα άτομα που παρατηρήσαμε στην μελέτη μας και η προοδευτική αύξησή της με την ηλικία συμβαδίζει, αδρά με τα διεθνή δεδομένα.

E2. MOOD DISORDERS IN ALZHEIMER DISEASE: EPIDEMIOLOGY, IMPACT AND TREATMENT
Constantine G. Lyketsos
MD, MHS, Professor of Psychiatry and Chief of Neuropsychiatry, The Johns Hopkins School of Medicine, Baltimore, Maryland, USA.

Psychiatric (mental and behavioral) disturbances are a frequent accompaniment of dementia and have important consequences for patients and caregivers. Despite their importance there had been few epidemiologic studies of their prevalence and classification, and few studies of their treatment and of the benefits of treatment. Recent work from the Cache County Study of Memory in Aging and the Cardiovascular Health Study has found that the one month prevalence of psychiatric disturbances in dementia is between 61 and 75%. In addition the 18-month incidence is approximately 60%. Therefore the cumulative prevalence from these population samples exceeds 90%. It is notable that the psychiatric disturbances frequently co-occur in individual dementia patients. The methods of latent class analysis were used to investigate neuropsychiatric symptom profile of 198 patients with Alzheimer's disease ascertained through the Cache County study. This modeling method concluded that in Alzheimer's disease occurs in three groups. One is a group of individuals with minimal, primarily mono symptomatic disturbances, second is a group of individuals with primarily at affective disturbances, and third is a group of individuals with primarily psychotic disturbances. Agitation is a nonspecific set of behaviors that occurs with similar frequency in both of the latter two groups. This work has led to the recent publication of proposed diagnostic criteria for affective and psychotic disturbances in dementia. The impact of psychiatric disturbances on Alzheimer's patients is complex and depends on the disturbance. Affective disturbance in particular has been associated with greater impairment in quality of life, serious mental suffering, frailty, and a greater risk of suicide. As well as affective disturbance has been associated with a series of non mood consequences for Alzheimer's patients: greater cognitive impairment, greater activities of daily living impairment, more severe care giver depression, greater care giver burden, and earlier institutionalisation. The treatment of psychiatric disturbances in Alzheimer's disease and other forms of dementia remains poorly studied. With regard to affective disturbance, there have been few controlled trials assessing the benefits of pharmacological and non-pharmacological treatments for patients and caregivers. As well there have been few studies of the effects of depression reduction on cognition, activities of daily living, and problematic behaviors. This lecture will present data from the Johns Hopkins group on the epidemiology, impact, and treatment of psychiatric disturbances, depression in particular, that afflict patients with Alzheimer's disease. In addition to already published work on epidemiology and classification, new data will be presented from the Depression in Alzheimer's Disease Study which show that antidepressants have substantial efficacy in alleviating major depression in patients with Alzheimer's disease, and that the benefits of depression reduction include stabilization of activities of daily living decline, reduction in disruptiveness, and improvement of agitation, apathy, and psychosis.

E3. IS THE PREVENTION OF ALZHEIMER'S DISEASE POSSIBLE?
Constantine G. Lyketsos
MD, MHS, Professor of Psychiatry and Chief of Neuropsychiatry, The Johns Hopkins School of Medicine, Baltimore, Maryland, USA

This lecture will address three topics. First is what we know about Alzheimer's disease that tell us in that it might be prevented. Second will be discussion of candid it substances that might be used to prevent Alzheimer's disease. Third is a discussion of the Alzheimer's disease anti-inflammatory prevention trial (the ADAPT Study) which is currently in the field to investigate preventive treatments for the disease. Alzheimer's disease is a debilitating, progressive, neurodegenerative terminal illness which currently a fax 3 to 4 million individuals and the United States and 15-18 million worldwide. These prevalence estimates are expected to increase three to four fold with the aging of the worldwide population, most prominent in developed nations. While clinicians are familiar with the clinical syndrome of Alzheimer's disease, a progressive cortical dementia, recent research has suggested that the disease has an early clinical phase in which memory and cognitive disturbance occurs without functional impact occurs and which may have the duration of as long as 10 years. In addition it appears that Alzheimer's disease has a long pre-clinical phase in which brain degeneration is occurring in the absence of clear symptoms. The existence of the pre clinical phase offers an opportunity for prevention. Well-developed recent epidemiological work has suggested that several substances might be candidates for prevention of Alzheimer's disease given that their that their use has been associated with a reduced risk of the disease. The substances include non steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDS) , estrogen /hormone replacement therapy, histamine H2 blocking medications, antioxidant accident vitamins, and "statins" drugs. the evidence supporting the possibility that these might be used for the Prevention of Alzheimer's disease is reviewed in detail. Finally, the methodology of the ADAPT study is discussed by way of illustrating the sorts of studies that will be necessary to answer the question as to whether Alzheimer's disease can be prevented and how.

E4. RISK FACTORS FOR ALZHEIMER'S DISEASE- RESULTS FROM THE NUN STUDY
P. Antuono
M.D. Professor, Director Dementia Research Center Wisconsin, USA

Epidemiology enables us to identify people at risk for future development of Alzheimer's disease. By identifying risk factors for this disease, we can develop interventions that in the future may diminish the prevalence of Alzheimer's disease. Epidemiological studies have shown that aging is by far the most prominent risk factor for this disease, followed by a positive family history. In addition to identified genetic mutations, other studies suggest that head trauma, Down's syndrome, and feminine gender are also risk factors for this disease.

Protective factors, such as the prolonged use of Estrogen in woman after menopause, as well as chronic use of anti-inflammatory drugs in patients with arthritis, suggest that onset of Alzheimer's disease may be reduced by 50%.

A higher level of education also appears to confer protection from Alzheimer's disease. Perhaps education level is a marker which reflects better connectivity or brain reserve. It is still unclear what the concept of brain reserve means in anatomical and physiological terms, but it is possible that level of education may represent a marker of brain development which can be applied to the population at large since academic achievement is a widely applied measure. Despite different educational systems, correlation between risk of Alzheimer's disease and educational level has been reported in several studies in the United States and in Europe.

In collaboration with Dr. David Snowdon from the University of Kentucky, we have studied the role of risk factors in dementia through the Nun Study, a longitudinal epidemiological study in a defined population of 678 elderly Catholic sisters. When the Nun Study began in 1991, the 678 participants were 75-102 years old. By the end of 2001, the survivors, approximately 250 participants, will range in age from 85 years to as old as 107 years. The Nun Study provides valuable information about the oldest old (85+), the fastest growing segment in the North American population. Early in life risk factors documented in convent archives, annual assessment of cognitive and physical function, and brain donation by all participants, have made the Nun Study a unique investigation of aging and Alzheimer's disease. Due to the high level of homogeneity in adult life styles and environments, many factors that confound other epidemiological studies, such as smoking, alcohol intake, occupation, reproductive history, and access to health care are eliminated or minimized.

Ε5. Η επίδραση της διατροφής στην εμφάνιση της νόσου Alzheimer
Γιαβή Ε., Γκαρανάτσιου J., Τσολάκη Μ.
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Ψυχολογίας.

Η έρευνα αυτή έγινε με σκοπό να διαπιστωθεί η επίδραση της διατροφής στην εμφάνιση της πιθανής νόσου Alzheimer (ΝΑ). Οι συμμετέχοντες της έρευνας ήταν συνολικά 100 (Ν=100), οι 50 αποτελούσαν την ομάδα ελέγχου (26 άνδρες και 24 γυναίκες) και οι υπόλοιποι 50 ήταν ασθενείς με πιθανή ΝΑ (23 άνδρες και 27 γυναίκες). Ο μέσος όρος (ΜΟ) ηλικίας και των ετών εκπαίδευσης των ασθενών ήταν 72,54 και 7,96 έτη, ενώ των ατόμων της ομάδας ελέγχου ήταν 68,14 και 9,38 έτη. Η έρευνα έγινε στα εξωτερικά ιατρεία τον Γενικού Νοσοκομείου Γ. Παπανικολάου, στο Ιατρείο Μνήμης και Άνοιας καθώς και στο β' Κ.Α.Π.Η Συκεών και στο Κ.Α.Π.Η της Ευαγγελίστριας. Οι δοκιμασίες που χορηγήθηκαν στους συμμετέχοντες ήταν η Δοκιμασία της Σύντομης Διατροφικής Αξιολόγησης (MΝΑ), το Mini-Mental State Examination (MMSE), η Geriatric Depression Scale (GDS) και οι δοκιμασίες λειτουργικότητας Instrumental Activity of Daily Life και Physical Self Maintenance Scale. Ο ΜΟ επίδοσης στο MMSE για τους ασθενείς ήταν 12,80 ενώ για την ομάδα ελέγχου ήταν 28,92. Στο GDS και στις δοκιμασίες λειτουργικότητας ο ΜΟ για τους ασθενείς ήταν 2,69 και 29,45 αντίστοιχα. Όσον αφορά το ΜΝΑ, ο ΜΟ επίδοσης των ασθενών ήταν 20,42 και της ομάδας ελέγχου 23,45. Τα ευρήματα της έρευνας αυτής έδειξαν ότι 7 ασθενείς παρουσιάζουν κακή διατροφή, 36 κίνδυνο κακής διατροφής και 7 ικανοποιητικό επίπεδο. Ένα άλλο εύρημα είναι ότι δεν υπάρχει στατιστικά διαφορά μεταξύ των ασθενών και της ομάδας ελέγχου ως προς την αλλαγή του τρόπου, της ποσότητας και του είδους διατροφής.

Ε6. Ο ρόλος της εκπαίδευσης στην πρόγνωση της N. Alzheimer
Τσολάκη Μ., Βασιλειάδης Γ., Πανταζή Ο., Πετροβίτσος Ε., Κάζης Α.
3η Νευρολογική Κλινική, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Σκοπός της εργασίας αυτής ήταν να εκτιμήσει εάν το επίπεδο εκπαίδευσης είναι προγνωστικός παράγοντας για την πορεία της N. Alzheimer. Ta τελευταία δέκα χρόνια συζητείται ευρέως ότι η χαμηλή εκπαίδευση αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τη N. Alzheimer. Το 1988 οι Mortimer και συν. προέβλεψαν ότι η χαμηλή εκπαίδευση μπορεί να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για άνοια στους πολύ ηλικιωμένους (Shats V, 2001). Οι Zhang et al. Φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτήν την πρόβλεψη στην ανασκόπηση της Σαγκάης για την άνοια. Οι Snowden και συν. το 1989 αναφέρουν στην μελέτη τους για τις καθολικές καλόγριες, ηλικίας άνω των 75 ετών, ότι η εκπαίδευση είναι προστατευτικός παράγοντας έναντι της κινητικής διαταραχής. Η διάρκεια της εργασίας ήταν δέκα έτη: 1991-2001:Ολοι οι ασθενείς πληρούσαν τα κριτήρια NINCDS-ADRDΑ. Εξετάσθηκαν οι φάκελοι 429 ασθενών. Από αυτούς μόνο 420 ασθενείς ή οι πληροφοριοδότες τους δήλωσαν έτη ηλικίας.

1. Διακρίναμε τους ασθενείς σε δύο ομάδες: ασθενείς χαμηλής εκπαίδευσης <3 έτη (64 ασθενείς) και ασθενείς υψηλής εκπαίδευσης >12 έτη (45 ασθενείς). Υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων στους 12 και 18 μήνες (p<0.05). Η διαφορά δεν ήταν στατιστικά σημαντική στους 24 και 24+ μήνες.
2. Διακρίναμε τους ασθενείς σε άλλες δύο ομάδες: ασθενείς χαμηλής εκπαίδευσης <9 έτη (313 ασθενείς) και ασθενείς υψηλής εκπαίδευσης >9 έτη (96 ασθενείς). Υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά στους 12, 18 και 24 μήνες (p=0.002).

Οι ασθενείς με υψηλή εκπαίδευση παρουσίασαν ταχύτερη επιδείνωση από τους ασθενείς με χαμηλή εκπαίδευση στις νοητικές κλίμακες μετά από παρακολούθηση 24 μηνών.

Ε7. Η ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΕΕ ΣΕ ΑΤΟΜΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΜΕ ANΟΙΑ
Π. Μέλκι, Γ. Μπέλος
Πρότυπη Μονάδα Φροντίδας Ηλικιωμένων ΜΑΡΙΑ ΧΡ. ΦΩΤΑΚΗ-ΝΙΚΑΙΑ

Η συσχέτιση του ΑΕΕ με την γεροντική άνοια (ΓΑ) σε άτομα τρίτης ηλικίας διαβιούντα σε μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων.

Μελετήθηκαν 210 άτομα με Μ.Ο.Η. 84.285+/-11.302, που φιλοξενήθηκαν στο ίδρυμά μας κατά το χρονικό διάστημα 1999-2001.

Εξ' αυτών οι άνδρες ήταν 38 (18%) και οι γυναίκες 172 (82%).

Για την διαπίστωση της άνοιας χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία MMSE, η οποία ταξινομήθηκε σε:

Α. 24-30 βαθμοί (φυσιολογικό γνωστικό επίπεδο)
Β. 10-24 βαθμοί (μέτρια γνωστική διαταραχή)
Γ. 0 -10 βαθμοί (σοβαρή γνωστική διαταραχή)

Το ΑΕΕ αναφέρεται στο ιστορικό.

Μελετήσαμε το ΑΕΕ σε άτομα με άνοια και σε σχέση με το φύλο. Ερευνήσαμε το ΑΕΕ για σύγκριση, σε δεύτερη ομάδα με τα εξής κριτήρια: 1) Βρίσκονται στο ίδιο ίδρυμα 2) Έχουν ίδιο Μ.Ο.Η. 3) Δεν έχουν άνοια.

Αποτελέσματα

1. Η συχνότητα της Γ.Α.: 67% (p<0.001)
2. Η συχνότητα του ΑΕΕ: 38% (p<0.01)
   α) (+) ΑΝΟΙΑ: 45% (p<0.01)
   β) (-) ΑΝΟΙΑ: 23.5% (p<0.1)
3. Ως προς το φύλο:
   α) (+) ΑΝΟΙΑ Α:Γ=(p=NS)
   β) (-) ΑΝΟΙΑ Α:Γ=(p=NS)

Συμπέρασμα: Η συχνότητα του ΑΕΕ είναι αυξημένη σε άτομα με άνοια, ανεξαρτήτου φύλου.

Ε8. ΦΑΡΜΑΚΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΑΝΟΙΑ
Ιακωβίδου Βάσω
Γ' Νευρολογική Κλινική Α.Π.Θ.

Ένας αριθμός από συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα προκαλεί διαταραχές μνήμης σε ευρύ φάσμα κλινικών εκδηλώσεων από βαριά εγκεφαλοπάθεια με παραλήρημα μέχρι ανεπαρκείς αντικειμενικά μεταβολές της γνωστικής λειτουργίας. Ο κίνδυνος διαταραχής της μνήμης αυξάνεται σε συγκεκριμένους τύπους φαρμάκων, στην πολυφαρμακία, στα ηλικιωμένα άτομα, στους ασθενείς με άνοια ή μεταβολικές ανωμαλίες. Οι μακράς δράσεως βενζοδιαζεπίνες είναι τα φάρμακα που συχνότερα προκαλούν ή επιδεινώνουν την άνοια. Φάρμακα υψηλού κινδύνου είναι επίσης τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και τα κλασικά νευροληπτικά σε υψηλή δόση. Ένας μεγάλος αριθμός φαρμάκων, περιλαμβανομένου κατασταλτικά, φάρμακα ενεργοποιητές (activating) ντοπαμίνης, αντιεπιληπτικά, αναστολείς υποδοχέων ισταμίνης Η2, δακτυλίτιδα και αναλγητικά, σχετίζονται σπανιότερα με προκαλούμενη άνοια και συνιστούν μία ομάδα φαρμάκων μεσαίου προς υψηλού κινδύνου. Κάποια από αυτά τα φάρμακα δεν έχουν αντιχολινεργική δράση, αλλά in vitro μελέτες έδειξαν ότι δεσμεύονται σε μουσκαρινικούς υποδοχείς. Η προκαλούμενη από φάρμακα άνοια είναι συνήθως αναστρέψιμη με την διακοπή του ένοχου φαρμάκου. Μπορεί να προληφθεί, αποφεύγοντας την πολυφαρμακία, και επιμένοντας στην αρχή "ξεκίνα αργά και συνέχισε αργά". Επίσης με αποφυγή φαρμάκων που είναι γνωστό ότι προκαλούν διαταραχές μνήμης και με προσεκτική χρήση ψυχοτρόπων φαρμάκων στα ηλικιωμένα άτομα.

E9. ASSESSING COGNITIVE IMPAIRMENT IN PRIMARY CARE AND GENERAL PRACTICE IN GREECE: EXPERIENCES GAINED FROM CRETE AND CHRISOUPOLIS AREA, NOTHERN GREECE
C. Lionis
Assistant Professor, Medical School, University of Crete

Alzheimer's disease (AD) and other neurogenerative diseases affect large numbers of the population worldwide, which constitutes a serious public health problem for the aging European population. After training General Practitioners (GPs) seem to be able to diagnose the early sings of cognitive impairment among the elderly. Although there have been important achievements in General Practice for both Western and North Europe, AD is still a neglected subject among the Greek GPs and there is little epidemiological data for the primary care setting. This paper reports the published results of several studies which the Clinic of Social and Family Medicine, University of Crete implemented in rural Crete and also Northern Greece. These studies revealed that cognitive impairment: a) is a frequent health problem among the elderly in different community settings, b) coexists with anemia and Vitamin B12 deficiency, c) after training, physicians are capable of managing people at the primary care setting.