Στις ρίζες της Νευρο-Ψυχο-Φυσιολογίας
Από την ελληνική αρχαιότητα έως τον 19ο αιώνα
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΝΔΡΕΟΥ, ΧΑΡΟΥΛΑ ΔΕΣΕΡΗ, ΑΝΝΑ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ, ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΤΣΙΠΡΟΠΟΥΛΟΥ, ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΑΒΑΤΟΣ
Α' Ψυχιατρική Κλινική του ΑΠΘ

Περίληψη
Από την εποχή των προσωκρατικών, τα ερωτήματα για τη φύση και τον τρόπο δράσης της ψυχής στο σώμα αποτέλεσαν και τον πρώτο πυρήνα ιδεών γύρω από τον οποίο αρχίζουν να αναπτύσσονται τα πρώτα φυλογενετικά σπέρματα μιας οιωνεί νευρο-ψυχο-φυσιολογίας. Θα αποδώσουν καρπούς με τον πλατωνικό δυϊσμό και την έμφαση που θα δοθεί στην ορθολογούσα ψυχή με έδρα τον εγκέφαλο. Στο αριστοτελικό καρδιοκεντρικό σύστημα, η μεταφορά του ζωτικού πνεύματος μέσω των αγγείων στα όργανα ενεργοποιεί την ψυχή τους, η οποία εδώ αποκτά διαφορετική σημασία, ως ενδιάθετη τάση προς δράση. Με τον Γαληνό το όλο σχήμα ξαναγίνεται εγκεφαλοκεντρικό: το παραγόμενο εντός του εγκεφάλου ψυχικό πνεύμα μεταφέρεται στην περιφέρεια κατά μήκος των νεύρων. Οι αντιλήψεις αυτές θα κυριαρχήσουν μέχρι την ανάπτυξη της καρτεσιανής μηχανιστικής αντίληψης του 17ου αιώνα: τα μεγάλα σωματίδια του αίματος παρέχουν τροφή στον εγκέφαλο, ενώ τα μικρότερα μετατρέπονται σε ζωικά πνεύματα που κυκλοφορούν εντός των κοίλων νεύρων μεταφέροντας ερεθίσματα στην περιφέρεια. Τον 18ο αιώνα θα προστεθούν οι έννοιες της ερεθισιμότητας και της αισθητικότητας του Haller, τον ίδιο καιρό που αναπτύσσεται το ενδιαφέρον για τον ηλεκτρισμό. Η ανάπτυξη της φυσικής θα σφραγίσει ολόκληρο τον αιώνα: από τον Bertholon εισάγεται η έννοια του «ζωικού ηλεκτρισμού», η οποία όμως δεν αποτελεί ακόμη στέρεα επεξεργασμένη θεωρία. Το κενό θα καλύψει η μεθοδική έρευνα του Luigi Galvani. Βασιζόμενος στην αλλεριστική έννοια της «ερεθισιμότητας» και στα περίφημα πλέον, πειράματά του σε βατράχους, ο Galvani δημιουργεί ένα θεωρητικό μοντέλο, βάσει του οποίου ο ζωικός ηλεκτρισμός συσσωρεύεται στους μυς, ενώ τα νεύρα υπέχουν θέση αγωγών. Οι νέες αντιλήψεις αποτελούν σημαντική πρόοδο για μία εποχή, κατά την οποία οι έννοιες του κυττάρου και της κυτταρικής μεμβράνης είναι ακόμη άγνωστες· υπάρχει όμως και ο αντίλογος, με κύριο εκπρόσωπο τον Alessandro Volta. Ο τελευταίος αρνείται την πιθανότητα ύπαρξης ηλεκτρικής ενέργειας σε ασταθή κατάσταση· πειραματιζόμενος πάνω σε διαφορετική βάση, θα καταλήξει τελικά στην εφεύρεση της βολταϊκής στήλης, η τεράστια επιτυχία της οποίας θα οδηγήσει στην προσωρινή εγκατάλειψη των ηλεκτροφυσιολογικών ερευνών. Οι τελευταίες θα γνωρίσουν νέα άνθηση στα μέσα του 19ου αιώνα κυρίως με τις εργασίες του Emil du Bois-Reymond, ο οποίος θα παράσχει σημαντικά στοιχεία υπέρ της ηλεκτρικής φύσης της νευρικής ώσης. Μάλιστα, το θεωρητικό μοντέλο του τελευταίου περί ηλεκτρικών μορίων συγγενεύει αρκετά με τις σύγχρονες απόψεις περί νευρικής μετάδοσης· οι τελευταίες έχουν ως βάση κυρίως τη θεωρία του Julius Bernstein περί δυναμικών βλάβης, αλλά απέκτησαν οριστική μορφή μόλις τον 20ο αιώνα, με τις εργασίες των Hodgkin, Huxley και Katz, και μεταγενέστερων ακόμη ερευνητών.

Λέξεις κλειδιά: Ιστορία νευροεπιστημών, ηλεκτροφυσιολογία, νευρο-ψυχο-φυσιολογία, ζωικός ηλεκτρισμός. Πλάτων, Αριστοτέλης, Γαληνός, Haller, Galvani, Volta, du Bois-Reymond.

Πλήρες κείμενο