«Αφιέρωμα εις την εξέχουσα προσωπικότητα του καθηγητού και διδασκάλου Σ.Ι. Μπαλογιάννη»
Βασιλική Γ. Κώστα
Καθηγήτρια Νευρολογίας ΑΠΘ

Εξαίρετος Διδάσκαλος, ερευνητής και ακαταπόνητος, πιστός εργάτης της επιστήμης, συγγραφέας λαμπρών έργων επί των παθήσεων του Νευρικού Συστήματος, ο Καθηγητής Σταύρος Μπαλογιάννης συνδυάζη το βάθος της επιστημονικής σκέψεως με την αγάπη στον Ανθρωπο, τον φοιτητή, τον νέο επιστήμονα, τον ασθενή.

Διετέλεσε διευθυντής της Α΄Νευρολογικής Κλινικής του ΑΠΘ κατά τα έτη 1992-2011 και είναι Ομότιμος Καθηγητής Νευρολογίας.

Απέκτησε το πτυχίο της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ το 1968 και της Θεολογίας το 1979. Ανηγορεύθη διδάκτωρ της Ιατρικής το 1975 και Υφηγητής το1979. Ελαβε τίτλο ειδικότητος Νευρολογίας-Ψυχιατρικής και Νευροπαθολογίας.

Μετεκπαιδεύθηκε επί διετία εις το National Hospital του Λονδίνου και επί ένα έτος εις το Universite Catholique de Louvain του Βελγίου, εν συνεχεία δε εις το University of Pennsylvania των ΗΠΑ εις τον τομέα της ηλεκτρονικής μικροσκοπήσεως και της Πειραματικής Νευροπαθολογίας.

Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την μελέτη της λεπτής υφής των παρεγκεφαλιδικών νοσημάτων, των εκφυλιστικών παθήσεων του Νευρικού Συστήματος, με την μελέτη της συναπτογενέσεως και της μυελινογενέσεως επί ιστοκαλλιεργειών και με την αιτιοπαθογένεια της νόσου του Alzheimer.

Εδίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής Κλινική Νευρολογία στην Ιατρική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου επί ένα έτος, Ποιμαντική Ψυχολογία και Ψυχολογία στην Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ επί 14 έτη και Νευροψυχολογία στο Τμήμα Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ επί 3 έτη.

Εδίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής Κλινική Νευρολογία, Νευροπαθολογία, Νευροωτολογία και Ηλεκτρονική Μικροσκοπία στα Πανεπιστήμια Yale, Tufts και Harvard των ΗΠΑ.

To 1989 εδίδαξε, ως μέλος διεθνούς ακαδημαϊκής αποστολής, Κλινική Νευρολογία και Νευροπαθολογία και Ηλεκτρονική Μικροσκοπία στα Πανεπιστήμια του Πεκίνου, της Σαγκάης και του Changchung της Κίνας.

Εδίδαξε τροπική Νευρολογία και Νευροπαθολογία σε φοιτητάς της Ιατρικής Αμερικανικών Πανεπιστημίων στο Ναϊρόμπι και το Νιγιέρι της Κένυας.

Συμμετείχε με εισηγήσεις και εργασίες σε περισσότερα από 700 συνέδρια, της Ελλάδος και του Εξωτερικού, στα περισσότερα των οποίων ήτο προσκεκλημένος ομιλητής.

Είναι μέλος 58 Ελληνικών και ξένων Επιστημονικών Εταιρειών.

Είναι Πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας δια την βελτίωσιν της ποιότητος ζωής των χρονίως νευρολογικώς πασχόντων και Πρόεδρος του Πανελληνίου συνδέσμου λειτουργών υγείας εξωτερικής ιεραποστολής. Είναι μέλος της Ελληνικής Αεροπορικής Ακαδημίας.

Εκπροσωπεί την Εκκλησία της Ελλάδος στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εκκλησιών σε θέματα (α) Βιοϊατρικής και (β) Βιοτεχνολογίας και ηθικής της επιστημονικής ερεύνης.

Συνέγραψε 27 Συγγράμματα, Επτάτομη Νευρολογία, Τρίτομη Κλινική Νευροπαθολογία και άνω των 650 επιστημονικών εργασιών, οι οποίες εδημοσιεύθησαν σε Ελληνικά και Ξένα επιστημονικά περιοδικά.

Ίδρυσε και ωργάνωσε τρία Νοσοκομεία Ημέρας δια τους πάσχοντας εκ της νόσου του Alzheimer και συναφών ανοιών, τα οποία λειτουργούν, δια εθελοντικής προσφοράς ιατρών, νοσηλευτών, ψυχολόγων, φυσικοθεραπευτών, καθηγητών, διδασκάλων και κοινωνικών λειτουργών στις Μητροπόλεις Λαγκαδά, Φλωρίνης και Βεροίας, υπό την αιγίδα των οικείων Μητροπολιτών.

Ετιμήθη με 12 χρυσά μετάλια από Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος και διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς.

Του απενεμήθησαν τιμητικές διακρίσεις του ΕΕΣ, Ιατρικών Συλλόγων και Δήμων.

Υπό της Α.Θ. Παναγιότητος του Οικουμενικού Πατριάρχου Κου ημών Κου. Βαρθολομαίου του απενεμήθη την 30.02.2003 ο τίτλος του Άρχοντος Ακτουαρίου του Οικουμενικού Θρόνου και την 11.10.2011 το Χρυσούν μετάλλιον του Πατριάρχου Βαρθολομαίου.

Υπό του Ιδρύματος του Αϊζενχάουερ το 1990, εξελέγη Πολίτης Πρεσβευτής (Citizen Αmbassador) και καλείται να συμμετάσχη σε διεθνείς αποστολές δια την ανάπτυξιν επιστημονικής και εκπαιδευτικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών.

Ο Καθηγητής Σταύρος Μπαλογιάννης συνδυάζη τον Διδάσκαλο, τον Επιστήμονα, τον Ιατρό, τον Άνθρωπο, τον Στοχαστή ,τον Φιλόσοφο.

Συνεχίζη με την βαθειά επιστημονική γνώση, τα υψηλά ηθικά, ακαδημαϊκά και επιστημονικά κριτήρια να οραματίζεται και να ανοίγη τον δρόμο και νέους ορίζοντες δια την εφαρμογή νέων μεθόδων, στον χώρο των Νευροεπιστημών προς ανακούφηση των ασθενών, και να θέτη μελλοντικούς στόχους δια την έρευνα και θεραπεία, οι οποίοι αποτελούν τους δομικούς λίθους επάνω στους οποίους θα στηριχθή ο νέος επιστήμονας.

Νόσος Alzheimer: περιβαλλοντογενής ή γενετική νόσος;
Δημήτρης Βασιλόπουλος
Καθηγητής Νευρολογίας ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο «Αττικόν»

Η νόσος του Alzheimer είναι ένα από τα πιο συχνά νοσήματα του ανθρώπου και μάλιστα η συχνότητά του τα τελευταία χρόνια το έχει καταστήσει και μείζον κοινωνικό πρόβλημα.

Η αιτιολογία της νόσου του Alzheimer έχει από μακρού απασχολήσει, αφού η ανάδειξη αιτιοπαθογενετικών μηχανισμών θα μπορέσει να οδηγήσει στη θεραπεία αλλά και στην πρόληψή της.

Για τη νόσο έχουν κατά καιρούς ενοχοποιηθεί πολλοί παράγοντες του περιβάλλοντος (τραυματισμοί, διατροφή, συνθήκες διαβίωσης, κ.α) αλλά ο ακριβής τρόπος επιδράσεως των παραγόντων αυτών παραμένει ουσιαστικά άγνωστος.

Από την εποχή της κλασσικής Γενετικής ήδη υπήρχαν ενδείξεις (μελέτες με διδύμους, μελέτες με οικογένειες) που συνηγορούσαν υπέρ της συμμετοχής γενετικών παραγόντων στην αιτιοπαθογένεια της νόσου. Η πρόοδος της Μοριακής Γενετικής επιβεβαίωσε τις παραπάνω ενδείξεις αναδεικνύοντας τέσσερα μείζονα γονίδια (APP, ApoE, PS-1, PS-2) που συνδέονται με τη νόσο. Τα ευρήματα αυτά έθεσαν, όπως είναι ευνόητο, και πρόβλημα ετερογένειας της νόσου. Τα τελευταία χρόνια η αμυλοειδική υπόθεση προσπαθεί να ερμηνεύσει τη νόσο, ως αποτέλεσμα διαταραχής μιας κοινής μεταβολικής οδού, στην οποία μετέχουν όλα τα εμπλεκόμενα γονίδια.

Επισημαίνονται οι επιφυλάξεις και οι περιορισμοί στην ερμηνεία των ερευνητικών δεδομένων.

Άνοιες με πρώιμη έναρξη: επιδημιολογία, διάγνωση, αντιμετώπιση
Σωκράτης Γ. Παπαγεωργίου
Επίκουρος Καθηγητής Νευρολογίας Β’ Νευρολογική Κλινική ΕΚΠΑ Νοσοκομείο «Αττικόν»

Oι περιπτώσεις ασθενών με άνοια με πρώιμη έναρξη αποτελούν σοβαρές αλλά και ασυνήθιστες καταστάσεις που προβληματίζουν ιδιαίτερα το νευρολόγο τόσο σχετικά με την διαγνωστική τους προσπέλαση όσο και με την θεραπευτική τους αντιμετώπιση.

Γενικά, ο όρος άνοια με πρώιμη έναρξη (ΑΠΕ) αναφέρεται σε περιπτώσεις όπου η έναρξη των συμπτωμάτων της άνοιας ξεκινά πριν τα 65 έτη. Τα δεδομένα της συχνότητας της ΑΠΕ σε σχέση με το σύνολο των περιστατικών άνοιας κυμαίνονται σημαντικά. Έτσι, επιδημιολογικού τύπου μελέτες έχουν δείξει ότι η ΑΠΕ αφορά το 6% του συνόλου του πληθυσμού των ανοϊκών, ενώ σε μελέτες από εξειδικευμένα κέντρα αναφοράς το ποσοστό φτάνει έως και το 44%. Τα λίγα σχετικά στοιχεία από τη βιβλιογραφία έχουν δείξει ότι το νοσολογικό φάσμα στις περιπτώσεις ΑΠΕ διαφέρει σημαντικά από τις περιπτώσεις άνοιας με όψιμη έναρξη (ΑΟΕ >65 έτη). Έτσι, ενώ στις ΑΟΕ η νόσος του Alzheimer (NA) είναι η κατά πολύ συχνότερη αιτία τους, στις ΑΠΕ η μετωποκροταφική εκφύλιση (MKE) εμφανίζεται με περίπου την ίδια συχνότητα με τη NA. Επίσης, ενώ η άνοια με σωμάτια Lewy (ΑΣΛ) αλλά και η αγγειακή άνοια (ΑΑ) είναι συχνά αίτια μιας ΑΟΕ, αυτές συναντώνται σχετικά σπάνια στις περιπτώσεις ΑΠΕ. Τέλος, σημαντική συχνότητα μεταξύ των ΑΠΕ (έως και 20%) κατέχουν οι άνοιες που οφείλονται σε β’παθή αίτια κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία για την διαγνωστική τους προσπέλαση. Σχετικά με τη δυσχέρεια της διάγνωσης στις ΑΠΕ σημειώνουμε ότι μελέτη μας στην 1η Νευρολογική Κλινική του ΕΚΠΑ, στο Αιγινήτειο νοσοκομείο, έδειξε πως οι ασθενείς με ΑΠΕ καθυστερούν σημαντικά να απευθυνθούν στον ειδικό σε σχέση με τους ασθενείς με ΑΟΕ. Αυτό δε το εύρημα επιβεβαιώθηκε και από πιο πρόσφατες Ευρωπαϊκές μελέτες.

Η επίδραση των κοινωνικών δομών στην άνοια: μια διερεύνηση
Δρ. Γρηγόρης Αρ. Κάτσας
Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Deree-The American College of Greece

Η παρουσίαση αυτή επιχειρεί μια διερεύνηση της πιθανής σχέσης μεταξύ κοινωνικών δομών και άνοιας. Συγκεκριμένα διερευνάται η αιτιώδης σχέση μεταξύ εξασθένησης κοινωνικών θεσμών, κοινωνικής αλλοτρίωσης και άνοιας. Η υπόθεση εργασίας είναι ότι η παρατηρούμενη μείωση εμπιστοσύνης σε πολλούς κοινωνικούς θεσμούς σήμερα όπως οικογένεια, θρησκεία και πολιτική οργάνωση οδηγεί σε αυξανόμενα επίπεδα αλλοτρίωσης. Με τη σειρά της η αλλοτρίωση οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα άνοιας. Η εφαρμογή αυτής της σχέσης συναντάται κυρίως στις οικονομικά ανεπτυγμένες κοινωνίες. Κλείνοντας επιχειρείται μια σύγκριση μεταξύ οικονομικά ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κοινωνιών. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται στο θέμα μια ευρεία κοινωνική διάσταση.

Συμπερασματικά, η άνοια σε ατομικό επίπεδο είναι αποτέλεσμα μιάς κοινωνικής παθολογίας, ενδημικής στις οικονομικά ανέπτυγμένες κοινωνίες η οποία ολοένα και αυξάνεται.

Άνοια: ψυχιατροδικαστικά ζητήματα
Μίλτος Λειβαδίτης
Καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Η άνοια επηρεάζει νοητικές λειτουργίες που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων όπως η κρίση, η μνήμη, η βούληση. Οι συνέπειες της διαταραχής μπορεί να αφορούν τόσο στο Ποινικό όσο και στο Αστικό Δίκαιο. Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται κυρίως για θέματα καταλογισμού, στη δεύτερη περίπτωση αφορούν πρωτίστως στην ικανότητα δικαιοπραξίας και αντιμετωπίζονται με τη νομοθεσία περί δικαστικής συμπαράστασης. Επίσης ολοένα και συχνότερα στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται περιστατικά ανοϊκών ασθενών που θυματοποιούνται (υπόκεινται σε κακοποίηση, παραβίαση δικαιωμάτων).

Παρουσιάζονται χαρακτηριστικά περιστατικά και συζητείται ο ρόλος ψυχιάτρων και ψυχολόγων ως πραγματογνωμόνων.

Άνοια: αντιμετώπιση από υπηρεσίες κοινωνικής Ψυχιατρικής
Θεοφάνης Βορβολάκος
Λέκτορας Ψυχιατρικής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Η άνοια σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις αποτελεί σημαντικό πρόβλημα κύρια όσο αφορά την αντιμετώπιση των συμπεριφορικών δυσκολιών που συνδέονται με τη νόσο όσο και την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων που δημιουργεί τόσο στον ίδιο όσο και στους φροντιστές των πασχόντων.

Παρά τις προόδους που έχουν πραγματοποιηθεί όσο αφορά την διάγνωση της άνοιας δεν υπάρχουν αντίστοιχες πρόοδοι στην αντιμετώπιση της φαρμακευτικά έτσι παραμένει μια προοδευτική θανατηφόρα νόσος η οποία στην πορεία της επιπλέκεται με ποικίλα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας.

Η έρευνα, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικών γύρω από την έγκαιρη διάγνωση τη στήριξη των φροντιστών και την αντιμετώπιση των μειζόνων αυτών βιολογικών και κοινωνικών επιπλοκών είναι αντικείμενο της κοινωνικής ψυχιατρικής. Ανάμεσα στις μεθόδους που προτείνονται και εφαρμόζονται διεθνώς είναι η δυνατότητα παρεμβάσεων από ομάδες κοινωνικής ψυχιατρικής, κέντρα ημέρας, ατομικά και ομαδικά ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα καθώς και υπηρεσίες τηλεϊατρικής.

Η δυνατότης της ευρυτέρας κατανοήσεως της νόσου του Alzheimer, δια της μελέτης της λεπτής υφής των νευρωνικών αλλοιώσεων
Σταύρος Ι. Μπαλογιάννης
Καθηγητής Νευρολογίας

Η νόσος του Alzheimer εκφράζει την συνηθεστέραν αιτίαν γεροντικής και προγεροντικής ανοίας, η συχνότης της οποίας αποτελεί συνάρτησιν της προκεχωρημένης ηλικίας, αυξανομένη εμφανώς κατά την πορείαν του γήρατος, κορυφουμένη ιδίως κατά την ενάτην δεκαετίαν της ζωής.

Αι μνημονικαί διαταραχαί, αι οποίαι σταδιακώς καθίστανται εμφανείς, αναγνωριζόμεναι υπό του πάσχοντος και του περιβάλλοντος αυτού, συνοδεύονται υπό διαταραχών της κριτικής ικανότητος, της δυνατότητος μαθήσεως. του συναισθήματος, της λεκτικής εκφράσεως, της εκφράσεως διά της τέχνης και συμπαρασύρουν εν τω συνόλω την συμπεριφοράν του πάσχοντος, ο οποίος ακολουθεί σταδιακώς φθίνουσαν πορείαν, αλλοιουμένης της προσωπικότητος αυτού και περιοριζομένης εις το ελάχιστον της κοινωνικής λειτουργικότητος αυτού και του ευρυτέρου περιγράμματος της ποιότητος της καθ’ ημέραν ζωής του.

Παρά το γεγονός, ότι αι νευροπαθολογικαί αλλοιώσεις αι οποίαι αποτελούν το παθογνωμονικόν κριτήριον της νόσου συνίστανται κυρίως (α) εις την συγκέντρωσιν του Αβ πεπτιδίου, εντός των νευρώνων ή κατά αθροίσματα εντός του νευροπιλιματικού χώρου, υπό την μορφήν των νευριτιδικών πλακών, (β) εις τον σχηματισμόν νευροϊνιδιακών τολυπίων εντός των νευρώνων, υπό της υπερφωσφορυλιωμένης ταυ πρωτεΐνης και (γ) κυρίως υπό των ευρειών συναπτικών αλλοιώσεων, συνισταμένων εις την δραματικήν ελάττωσιν των δενδριτικών ακανθών και εις την εμφανή πενίαν των συναπτικών κυστιδίων, εις τα προσυναπτικά πέρατα, εν τούτοις αι ανωτέρω αλλοιώσεις αποτελούν μάλλον επιφαινόμενα βαθυτέρων αλλοιώσεων και ουχί τους κυρίους αιτιοπαθογενετικούς συντελεστάς της νόσου.

Εις την αναζήτησιν του αιτιοπαθογενετικού υποβάθρου της νόσου και εις την ιχνηλάτησιν των αρχικών νευροπαθολογικών αλλοιώσεων κατ’ αυτήν, καθίσταται επιβεβλημένη η μελέτη της νόσου κατά τα αρχικά στάδια αυτής, ει δυνατόν όταν αύτη ευρίσκεται εν τω γενάσθαι, γεγονός το οποίον παραμένει πρακτικώς αδύνατον. Εν τούτοις, η προσεκτική μελέτη περιπτώσεων ευρισκομένων εις τα αρχικά εισέτι στάδια της κλινικής εκφράσεως της νόσου δύνανται να αποκαλύψουν με την βοήθειαν του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου ουσιώδεις οργανυλλιακάς αλλοιώσεις, αι οποίαι ίσως εκφράζουν τα αρχικά μορφολογικά φαινόμενα της νόσου, συνδεόμεναι παθογενετικώς μετά των αλλοιώσεων, αι οποίαι επιπροστίθενται σταδιακώς, διευρύνουσαι συν τω χρόνω την έκτασιν του νευροπαθολογικού φάσματος της νόσου.

Εις ευρείαν σειράν εγκεφάλων προερχομένων από πάσχοντας, οι οποίοι ευρίσκοντο εις τα αρχικά στάδια της κλινικής εκφράσεως της νόσου του Alzheimer, ο συνδυασμός της τεχνικής τού εμποτισμού των νευρώνων διά νιτρικού αργύρου, συμφώνως προς ημετέραν τροποποίησιν της μεθόδου του Golgi, επέτρεψεν την αποκάλυψιν σοβαρών αλλοιώσεων των δεδριτικών πεδίων και των δενδριτικών ακανθών εις νευρώνας, οι οποίοι δεν ενεφάνιζον νευροϊνιδιακάς αλλοιώσεις ούτε ευρίσκοντο πλησίον συγκεντρώσεων Αβ πεπτιδίου. Αι αλλοιώσεις των συναπτικών ακανθών ήσαν εμφανείς ακόμη και εις νευρωνικά δίκτυα, τα οποία παραμένουν επί ικανόν διάστημα αρραγή, ως είναι κυρίως ο οπτικός φλοιός και ο φλοιός των παρεγκεφαλιδικών ημισφαιρίων.

Είναι άξιον αναφοράς το γεγονός, ότι αι αλλοιώσεις των δενδριτικών ακανθών, των συνάψεων και των δενδριτικών πεδίων συνδέονται κατά κανόνα μετά των οργανυλλιακών αλλοιώσεων, των αναφερομένων κυρίως εις τα μιτοχόνδρια και τας δεξαμενάς της συσκευής του Golgi.

Η μελέτη υπό το ηλεκτρονικόν μικροσκόπιον αποκαλύπτει σοβαράς αλλοιώσεις των μιτοχονδρίων εις όλην την έκτασιν των νευρωνικών δικτύων εις τον φλοιόν και τα υποφλοιώδη κέντρα του εγκεφάλου και της παρεγκεφαλίδος, αι οποίαι συνίστανται εις την αλλοίωσιν του μεγέθους, του εμβαδού, της σχέσεως της περιφερείας προς τον όγκον αυτών και κυρίως των μιτοχονδριακών ακρολοφιών, αι οποίαι υφίστανται κατάτμησιν, αποπροσανατολισμόν και συγκέντρωσιν οσμιοφίλων στοιχείων. ΄Οσον εμφανέστεραι είναι αι μιτοχονδριακαί αλλοιώσεις τόσον βαρύτεραι είναι αι αλλοιώσεις των δενδριτικών ακανθών, η απώλεια των τριτογενών δενδριτικών κλάδων και η συρρίκνωσις του δενδριτικού πεδίου των νευρώνων.

Διά του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου, εκ παραλλήλου, αποκαλύπτονται σημαντικαί αλλοιώσεις της συσκευής του Golgi, αι οποίαι κυρίως συνίστανται εις την κατάτμησιν των δεξαμενών αυτής, εις την ελάττωσιν του εμβαδού, το οποίον καταλαμβάνουν αύται εντός του περικαρύου του νευρώνος και εις την σημαντικήν ελάττωσιν του αριθμού των κυστιδίων, τα οποία αναπτύσσονται παρά τας δεξαμενάς. Ο ρόλος της συσκευής του Golgi είναι κεφαλαιώδης ιδίως εις την φωσφορυλίωσιν και γλυκοζυλίωσιν των πρωτεϊνών, εις την σύνδεσιν αυτών μετά του σιελικού οξέος και εις την κατεύθυνσιν και την προώθησιν αυτών εις την θέσιν του τελικού προορισμού των. Ως εκ τούτου, δύναται ευλόγως να ερμηνευθή η εμφάνισις ουσιωδών συναπτικών αλλοιώσεων και αλλοιώσεων των δενδριτικών ακανθών, αι οποίαι συγκροτούν τον μετασυναπτικόν συντελεστήν του όλου σχηματισμού της νευρωνικής συνάψεως, όταν καθίσταται δυσχερής η προώθησις πρωτεϊνικών συστημάτων, τα οποία συμβάλλουν εις την ωρίμανσιν των φυλλοποδίων και εις την διαφοροποίησιν αυτών προς ακάνθας.

Τόσον αι μιτοχονδριακαί αλλοιώσεις όσον και αι αλλοιώσεις αι αναφερόμεναι εις την συσκευήν του Golgi παρατηρούνται ανεξαρτήτως της συγκεντρώσεως του Αβ πεπτιδίου και των μορφολογικών φαινομένων, τα οποία απορρέουν εκ της υπερφωσφορυλιώσεως της ταυ πρωτεΐνης, δυνάμενα να θεωρηθούν ως πρόδρομα φαινόμενα, προηγούμενα όλων των ετέρων νευροπαθολογικών ευρημάτων, τα οποία συγκροτούν το, επί ιστολογικού επιπέδου. διαγνωστικόν περίγραμμα της νόσου του Alzheimer.

Διά της ημετέρας τροποποιήσεως της τεχνικής του Golgi, κατέστη συγχρόνως εφικτή η απεικόνισις όλου του εύρους των τριχοειδών αγγείων εις τον εγκέφαλον, δυναμένης ούτω της μελέτης αυτών υπό το οπτικόν μικροσκόπιον, της μορφομετρικής εκτιμήσεως και της συσχετίσεως των αλλοιώσεων αυτών μετά των νευρωνικών και των νευρογλοιακών αλλοιώσεων εις την νόσον του Alzheimer. Πολυάριθμοι συστροφαί, διευρύνσεις, εμφανίσεις μικροανευρυσμάτων συγκροτούν το πλούσιον φάσμα των τριχοεϊδικών αλλοιώσεων, εις όλας τας περιοχάς του εγκεφάλου και της παρεγκεφαλίδος. Αι αλλοιώσεις αυταί καθίστανται ιδιαιτέρως εμφανείς υπό το ηλεκτρονικόν μικροσκόπιον, ένθα εις ικανόν αριθμόν τριχοεϊδούν διαπιστούται η ρήξις του αιματοεγκεφαλικού φραγμού, αι αλλοιώσεις των αστροκυτταρικών προσεκβολών πέριξ του αγγειακού αυλού και η κινητοποίησις των περικυττάρων.

Αι δυνατότητες της μελέτης της νόσου του Alzheimer αφ’ ενός μεν υπό το ηλεκτρονικόν μικροσκόπιον, αφ’ ετέρου δε διά ειδικών νευροπαθολογικών τεχνικών, κατά τα αρχικά στάδια της κλινικής εκφράσεως της νόσου καταδυκνύει ότι της συγκεντρώσεως των καταθέσεων του Αβ πεπτιδίου και της παθολογικής τροποποιήσεως της ταυ πρωτεΐνης προηγούνται σημαντικαί οργανυλλιακαί αλλοιώσεις, συνδεόμεναι κυρίως μετά των συναπτικών αλλοιώσεων και μετά δραματικής ελαττώσεως του αριθμού των δενδριτικών ακανθών εις τα πλείστα των νευρωνικών δικτύων του εγκεφάλου.

Αι συναπτικαί αλλοιώσεις και ο σημαντικός μορφομετρικός περιορισμός των δενδριτικών ακανθών και των κλάδων του δενδριτικού πεδίου των νευρώνων ευλόγως συνεπάγεται την σταδιακως φθίνουσαν έκφρασιν των νοητικών λειτουργιών του πάσχοντος, η οποία καταλήγει εις την άνοιαν, δεδομένου ότι περιορίζεται εις διηνεκώς αυξανόμενον ρυθμόν η δυνατότης αποδοχής αναλύσεως, μνημονικής καταγραφής, επεξεργασίας και συνειδητής ολοκληρώσεως τν προσαγομένων πληροφοριών και η δυνατότης, συναρτήσει αυτών, της αρμονικής και σκοπίμου λειτουργικής εκφράσεως του πάσχοντος.

Παρά το γεγονός, ότι δυνάμεθα εν μέρει να ερμηνεύσομεν τας κλινικάς εκδηλώσεις της νόσου του Alzheimer, επί τη βάσει των αλλοιώσεων της λεπτής υφής των νευρώνων και των συνάψεων αυτών, εν τούτοις η δυνατότης διεισδύσεως εις τας βαθυτέρας διεργασίας, αι οποίαι αναφέρονται εις την εσωτερικήν διάστασιν της υποστάσεως του πάσχοντος είναι επί του παρόντος ελαχίστη.