| |||
| |||
Χαρακτηριστικά προσωπικότητας των ασθενών με νόσο Alzheimer
πριν και μετά την εμφάνιση της νόσου
Α. ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΟΥ, Μ. ΤΣΟΛΑΚΗ, Θ. ΠΑΝΤΑΖΗ, Α. ΚΑΖΗΣ
Γ' Νευρολογική Κλινική ΑΠΘ
Περίληψη
Η έρευνα αυτή έγινε με σκοπό να διαπιστωθεί αν μετά την εμφάνιση
της νόσου Αlzheimer παρατηρούνται αλλαγές στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
των ασθενών. Τα υποκείμενα που έλαβαν μέρος στην έρευνα ήταν συνολικά 40, άνδρες
και γυναίκες, ηλικίας άνω των 65 ετών. Η έρευνα έγινε στα εξωτερικά ιατρεία
του Γενικού Νοσοκομείου "Ι. Παπανικολάου" στο ιατρείο Μνήμης και Άνοιας.
H δοκιμασία που δόθηκε στους συγγενείς των ασθενών ήταν "Τυποποιημένη Εκτίμηση
της Προσωπικότητας- Standardized Αssessment of Personality" Στον κάθε συγγενή
δόθηκαν δύο δοκιμασίες για να περιγράψει την προσωπικότητα του ασθενή, πως ήταν
πριν την εμφάνιση της νόσου και πως ήταν κατά την εξέλιξή της. Η δοκιμασία αυτή
συμπεριλαμβάνει 37 χαρακτηριστικά προσωπικότητας.
Το πειραματικό σχέδιο που χρησιμοποιήθηκε ήταν ενδοϋποκειμενικό, δηλαδή,
τα ίδια υποκείμενα εξετάσθηκαν σε δύο συνθήκες. στη συγκεκριμένη περίπτωση «πριν»
και «μετά». Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι από τα 40 υποκείμενα, τα 37 είχαν
αλλαγή στην προσωπικότητά τους, ενώ σε τρία (3) υποκείμενα δεν παρατηρήθηκε
αλλαγή. Επομένως βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ του «πριν» και
του «μετά» (p<0,000). Τα χαρακτηριστικά χωρίστηκαν σε τρείς (3) κατηγορίες:
Ι. σε αυτά που είχε o ασθενής πριν την εμφάνιση της νόσου, ενώ μετά δεν τα είχε.
ΙΙ. σε αυτά που δεν είχε πριν την εμφάνιση της νόσου και εμφανίστηκαν μετά.
ΙΙΙ. σε αυτά που είχε και πριν και μετά την εμφάνιση της νόσου.
Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη δεύτερη κατηγορία, δηλαδή στα χαρακτηριστικά
που εμφανίστηκαν κατά την πορεία της νόσου. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν 18
από τα 37 χαρακτηριστικά.
Για παράδειγμα 16 από τους 40 ασθενείς μετά την εμφάνιση της νόσου απέφευγαν
να βγαίνουν έξω από το σπίτι, 23 από τους 40 ασθενείς έγιναν ανεύθυνοι μετά
την νόσο.
Το σημαντικό που προκύπτει από αυτή την έρευνα είναι ότι προκαλείται αλλαγή
στη συμπεριφορά των ασθενών με νόσο Αlzheimer συνολικά, και όχι τόσο στα συγκεκριμένα
χαρακτηριστικά.
Συμπερασματικά, η πλειονότητα των ασθενών με νόσο Αlzheimer παρουσιάζουν αλλαγή
της προσωπικότητάς τους μετά την εμφάνιση της νόσου.
Λέξεις-κλειδιά: Αλλαγή προσωπικότητας, Άνοια τύπου Alzheimer.
Εισαγωγή
Η Νόσος Alzheimer, αποτελεί μια διαταραχή του εγκεφάλου που χαρακτηρίζεται από προοδευτική άνοια. Η άνοια τύπου Alzheimer αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας γιο τα άτομα της τρίτης ηλικίας και ευθύνεται για το 50% και πλέον όλων των ανοιών. Στα πλαίσια της γενικότερης έκπτωσης των ασθενών παρουσιάζονται και διαταραχές συμπεριφοράς. Σε ασθενείς με νόσο Alzheimer εμφανίζονται διαταραχές διάθεσης επικρατούν σε ποσοστό 50% τα καταθλιπτικά συμπτώματα, ενώ 10%-30% των ασθενών εμφανίζει ολοκληρωμένη εικόνα κατάθλιψης (Τσολάκη, 1997). Οι Mentez και συνεργάτες βρήκαν ότι άγχος και φοβίες επικάθονται σε παρανοϊκότητα και καχυποψία αλλά η ακριβής σχέση του άγχους με την άνοια δεν έχει πλήρως, διευκρινιστεί. Οι Jacomb & Jorm (1996) δημοσίευσαν μια έρευνα, η οποία έχει ως στόχο να περιγράψει τη φύση της αλλαγής στην προσωπικότητα των ασθενών με νόσο Alzheimer και τη σχέση αλλαγής με τη γνωστική βλάβη. Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι καθώς η γνωστική βλάβη αυξάνεται, υπάρχει μια αναφερόμενη μείωση στα περιστατικά των θετικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και μια αύξηση των αρνητικών χαρακτηριστικών. Εμφανίζονται, επίσης, ψυχωσικές διαταραχές όπως παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, αντιληπτικές πλάνες - παραισθήσεις καθώς και διαταραχές συμπεριφοράς και δραστηριότητας όπως ψυχοκινητική διέγερση, επιθετικότητα λεκτική και σωματική, περιπλάνηση, διαταραχές ύπνου ή απάθεια (Τσολάκη, 1997). Η αισθητική αντίδραση είναι ένα ακόμη σημαντικό χαρακτηριστικό της νοηματικής ζωής που σταδιακά βλάπτεται από την νόσο Alzheimer. Στην αρχή δύο συγκρουόμενες τάσεις μπορεί να παρατηρηθούν στο ίδιο άτομο. Μείωση συναισθηματικές αντιδράσεις μπορεί να οδηγήσει σε μια έλλειψη ανάμειξης σε γεγονότα, σε άτονες εκφράσεις του προσώπου και του τόνου της φωνής. Όμως αυτές οι αλλαγές μπορεί να υπάρχουν συγχρόνως με οξύθυμη συμπεριφορά που μπορεί να είναι τελείως άγνωστη στην προσωπικότητα αυτού του ατόμου. Παραπάνω άγχος σε καταστάσεις που μπορούσε να ανεχθεί το άτομο, υπερσεξουαλικότητα, αλλαγή του χιούμορ, εύκολος εκνευρισμός και μερικές φορές σωματική βία - όλα αυτά μπορεί να συμβούν. Αργότερα, καθώς η ασθένεια προχωράει η απόσυρση και η απάθεια κυριαρχούν (Heston & White, 1997).
Το S.A.P. αρχικά σχεδιάστηκε για την εφαρμογή των κριτηρίων διαταραχής της προσωπικότητας ICD-9 (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 1978) και έχει τροποποιηθεί σύμφωνα με τα κριτήρια ICD-10 (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 1987, 1989, 1991). Το S.A.P. ακολουθεί παρόμοιο μοντέλο με έναν κλινικό που προσπαθεί να διευκρινίσει την προ-νοσηρή προσωπικότητα του ασθενή (Μann, Jankins, Gutting & Cowen, 1981). Οι Pilcrim και συν. (1993) μελέτησαν την εσωτερική και χρονική αξιοπιστία του S.A.P. Το περιβάλλον 52 ασθενών υποβλήθηκε σε συνέντευξη από δύο ειδικούς ξεχωριστά για μια μελέτη εσωτερικής αξιοπιστίας. Το γενικό επίπεδο συμφωνίας ήταν εξαιρετικό με κ=0.76. Για τη μελέτη της χρονικής αξιοπιστίας, οι συγγενείς 77 ασθενών υποβλήθηκαν σε συνέντευξη (πριν και μετά). Το γενικό επίπεδο συμφωνίας ήταν καλό με κ=65).
Υλικό και Μέθοδος
Σκοπός αυτής της έρευνας είναι να διαπιστωθεί κατά πόσο μετά την εμφάνιση της νόσου Alzheimer παρατηρείται κάποια αλλαγή στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των ασθενών, ποιά είναι αυτή η αλλαγή και σε ποιά χαρακτηριστικά έτσι ώστε όλοι οι επαγγελματίες υγείας - γιατροί, φυσικοθεραπευτικές, λογοθεραπευτές, καθηγητές φυσικής αγωγής, νοσηλευτές, ψυχολόγοι- αλλά και οι περιθάλποντες να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές χωρίς να επηρεασθεί η ποιότητα ζωής και των ασθενών αλλά και των περιθαλπόντων. Εκτιμήθηκαν επίσης τα χαρακτηριστικά προσώπων που οι αναφορές τους εκτιμήθηκαν για την περιγραφή της προσωπικότητας του ασθενή όπως αυτή ήταν πριν την εμφάνιση της νόσου και κατά την διάρκειά της. Η με υψηλότερα επίπεδα αξιοπιστίας, ήταν θηλυκού γένους και γνώριζαν τον ασθενή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Στην έρευνα έλαβαν μέρος συνολικά 40 άτομα, 17 άνδρες και 23 γυναίκες, άνω των 65 ετών. με πιθανή νόσο Alzheimer σύμφωνα με τα κριτήρια DSM-IV και NINCDS-ADRDA. Τα χαρακτηριστικά των ασθενών φαίνονται στον πίνακα 1. Η έρευνα έγινε στα εξωτερικά ιατρεία του Γ.Ν.Γ "Παπανικολάου", στο ιατρείο Μνήμης και Άνοιας. Η συλλογή των στοιχείων έγινε μέσω συγγενών των ασθενών. H δοκιμασία που χρησιμοποιήθηκε ήταν το Standardized Assesment of Personality (SAP).
Στον κάθε συγγενή δόθηκαν 2 δοκιμασίες. Η δοκιμασία αυτή περιέχει 37 χαρακτηριστικά ντροπαλός, εύκολα αναστατώνεται από άλλους, αποφεύγει να βγαίνει έξω, αγχώνεται όταν συναντά κόσμο, εκκεντρικός, έχει περίεργες ιδέες, επιφυλακτικός, καχύποπτος, κατηγορεί άλλους, υπερασπίζεται άλλους, κατηφής, πάνω-κάτω, πάντα κακόκεφος, πάντα .αισιόδοξος, γεμάτος ενέργεια, σπιτόγατος, υπερβολικά ευσυνείδητος, υψηλά πρότυπα, ισχυρογνώμων, τελειομανής, πάντα ανήσυχος, ανησυχεί εύκολα, ποτέ δε χαλαρώνει, ανεπαρκής, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής, πάντα άρρωστος, χωρίς ενέργεια, ανεύθυνος, επιθετικός, ψυχρός και αναίσθητος, πάντα με προβλήματα, ανυπόμονος, δραματοποιεί τα γεγονότα, αναξιόπιστος, θέλει να είναι το κέντρο της προσοχής, εξαρτώμενος από άλλους, επιπόλαιος.
Αν δεν έχει έρθει κανένα σχετικό επίθετο στην επιφάνεια, η συνέντευξη τελειώνει σε αυτό το σημείο. Αν ένα ή πιο πολλά επίθετα έχουν σημειωθεί στις παραπάνω λέξεις-κλειδιά, τότε όλες οι ερωτήσεις από εκείνη την συγκεκριμένη κατηγορία (Α-Η) πρέπει να ερωτηθούν (Πίνακας 2). Αυτές οι ερωτήσεις είναι δομημένες με τα ICD-10 κριτήρια για διαταραχές προσωπικότητας (Μann, Jenkins, Gutting & Cowen, 1981).
Το πειραματικό σχέδιο που χρησιμοποιήθηκε ήταν ενδοϋποκειμενικό, δηλαδή, τα ίδια άτομα εξετάσθηκαν σε δύο συνθήκες, στη συγκεκριμένη περίπτωση πριν και μετά την εμφάνιση της νόσου Alzheimer.
Αποτελέσματα
Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι υπάρχει μια στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση της προσωπικότητας των ασθενών με νόσο Alzheimer (p=0,00) μετά την εμφάνιση της νόσου σε σχέση με τα χαρακτηριστικά που παρουσίαζαν πριν την νόσο. Συγκεκριμένα, οι 37 από τους 40 ασθενείς παρουσιάζουν κάποια διαφοροποίηση της προσωπικότητάς τους.
Αναλυτικά, για τα 37 επιμέρους χαρακτηριστικά που περιλαμβάνονται στην δοκιμασία Standardized Assessment of Personality, εξετάστηκε κατά πόσο παραμένουν σταθερά (εμφανίζονται τόσο πριν όσο και μετά τη νόσο), και κατά πόσο αυτά αλλάζουν. H αλλαγή αυτή μπορεί να είναι αμφίδρομη, δηλαδή, είτε να έχει ο ασθενής το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό πριν την εμφάνιση της νόσου και να μην το έχει μετά, είτε να μην το έχει πριν και να εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της νόσου. Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 3) παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά στα οποία υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά (p <0,05) όσον αφορά τη συχνότητα εμφάνισης τους πριν και μετά τη νόσο. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται με τη μορφή ποσοστού ασθενών σε σχέση με την εμφάνιση ή όχι του κάθε χαρακτηριστικού, ενώ παρουσιάζεται και το ποσοστό αυτών που διατηρούν το χαρακτηριστικό τόσο πριν όσο και μετά την εμφάνιση της νόσου.
Από τον πίνακα φαίνεται ότι στην πλειοψηφία τους τα χαρακτηριστικά που εμφανίζονται μετά τη νόσο (ενώ πριν οι ασθενείς δεν τα είχαν) είναι αρνητικά στοιχεία της προσωπικότητας και δείχνουν μια γενικότερη έκπτωση του ασθενή. Παράλληλα, εξαφανίζονται κάποια θετικά χαρακτηριστικά όπως η αισιοδοξία, η ενέργεια, η ευσυνειδησία.
Συζήτηση
Βρέθηκε ότι στην πλειοψηφία τους τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, τα οποία εμφανίζονται μετά την νόσο (ενώ πριν οι ασθενείς δεν τα είχαν) είναι αρνητικά στοιχεία της προσωπικότητας και δείχνουν μια γενικότερη έκπτωση του ασθενή. Οι αρχικές υποθέσεις είναι σύμφωνες με αυτά τα δεδομένα. Παρόμοια αποτελέσματα έχουν βρεθεί και σε άλλες μελέτες (Jacomb & Jorm, 1996), (Green et al., 1982), (Rubin et al., 1987), (Stern et al., 1990), (Jorm et al., 1993).
Αναλυτικά όπως φαίνεται στον Πίνακα 2 ο ασθενής με νόσο Alzheimer απομονώνεται, αποφεύγει να βγαίνει έξω (40%), γίνεται σπιτόγατος (40%). Η συμπεριφορά αυτή θα μπορούσε να ερμηνευθεί και από νευρολογική και από ψυχολογική άποψη. Μια εξήγηση θα μπορούσε να ήταν οι ίδιες παθολογικές και νευροχημικές αλλαγές που γίνονται αιτία και για τη γνωστική αλλαγή, η οποία επηρεάζει και την προσωπικότητα. Η ψυχολογική θεωρία προτείνει ότι καθώς ο ασθενής με νόσο Alzheimer γίνεται πιο ανίκανος να καταλάβει το περιβάλλον του, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ζωής και της καθημερινότητας (65%) και απομονώνεται.
Σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας ο ασθενής γίνεται επιθετικός σε ποσοστό (37.5%). Η επιθετικότητά του ίσως οφείλεται στη συναισθηματική αντίδραση, στο άγχος, στην πίεση ή στο φόβο. Ακόμη, η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να είναι το μόνο μέσο έκφρασης στην προσπάθεια επικοινωνίας με το περιβάλλον του.
Σε ένα ποσοστό 22.5% οι ασθενείς με νόσο Alzheimer εμφανίζονται να είναι ψυχροί και αναίσθητοι. Η συμπεριφορά αυτή ίσως σχετίζεται με την κατάθλιψη που τους προκαλεί η ασθένεια.
Ο ασθενής κατά την πορεία της νόσου γίνεται ανεπαρκής (67,50%) και κατά συνέπεια εξαρτάται από τους περιθάλποντες του (40,00%).
Οι συγγενείς πρέπει να φροντίζουν τον ασθενή με νόσο Alzheimer στις πιο απλές καθημερινές ασχολίες, όπως το φαγητό, το ντύσιμο, την προσωπική υγιεινή, τη μεταφορά από το ένα μέρος στο άλλο κτλ. Γενικά, ο περιθάλπων συμμετέχει ενεργά στην όποια δραστηριότητα του ασθενή μια και ο ίδιος δεν μπορεί πλέον να φροντίσει τον εαυτό του. H αδυναμία αυτή επηρεάζει τη διάθεση του ασθενή, όπως φαίνεται στον πίνακα. Ο ασθενής εμφανίζεται κατηφής (22,50%), δραματοποιεί τα γεγονότα (17,50%), είναι πάντα με προβλήματα (50,00%), και χωρίς ενέργεια (55,00%). Τα χαρακτηριστικά αυτά δείχνουν την αρνητική συναισθηματική κατάσταση του ασθενή που μέχρι ένα σημείο είναι λογικό καθώς το άτομο με νόσο Alzheimer βιώνει πολλές απώλειες. Απώλειες του συντονισμού, της μνήμης, της ανεξαρτησίας, της δυνατότητας για επικοινωνία και του ελέγχου της ζωής. Όλα αυτά οδηγούν σε μια έντονη απογοήτευση που βιώνει το άτομο και νιώθει αποθαρρυμένο και μελαγχολικό.
Σ' ένα υψηλό ποσοστό ο ασθενής εμφανίζεται ανυπόμονος (32,50%). Η ανυπομονησία και οι υπερβολικές αντιδράσεις είναι μέρος της ίδιας της αρρώστιας αλλά είναι πιθανό να οφείλονται στην αδυναμία έκφρασης του ασθενή, δηλαδή ο περιθάλπων, να μην μπορεί να καταλάβει τι θέλει ο ασθενής και αυτό να δημιουργεί εκνευρισμό, καθώς πολλά πράγματα να είναι τρέχουσας σημασίας για τον ίδιο τον ασθενή. Όπως φαίνεται στον πίνακα 3 τα θετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας εμφανίζονται σε μικρό ποσοστό υπερασπίζεται άλλους (7,5%), πάντα αισιόδοξος (2,5%), γεμάτος ενέργεια (5%), υπερβολικά ευσυνείδητος (10%).
Συμπερασματικά, η πλειονότητα των ασθενών με νόσο Alzheimer παρουσιάζουν αλλαγή της προσωπικότητας τους μετά την εμφάνιση της νόσου. Πέρα, δηλαδή , από τις νευρολογικές αλλοιώσεις που υπόκεινται οι ασθενείς, η νόσος επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό και την προσωπικότητά τους. Η εμφάνιση ορισμένων αρνητικών χαρακτηριστικών είναι αυτή που επηρεάζει ακόμη περισσότερο την κλινική εικόνα των ασθενών με νόσο Alzheimer και βέβαια όπως είναι γνωστό επηρεάζει και την ποιότητα ζωής του περιθάλποντα ασθενή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
