| |||
| |||
Επιθετικότητα στο Ψυχιατρείο: Συγκριτική άποψη προσωπικού
και ασθενών
Ι. ΠΑΥΛΙΔΗΣ, Γ. ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ, Ο. ΠΑΝΤΑΖΗ, Μ. ΜΠΟΥΚΤΣΗ, Ι. ΓΚΟΛΙΑ, Β. ΚΑΡΠΟΥΖΑ,
Μ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΑΝ. ΚΑΝΙΣΤΡΑΣ
Γ' Ψυχιατρικός ’ξονας, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης
Περίληψη
Σκοπός της έρευνας αυτής είναι να συγκριθούν οι απόψεις μεταξύ μελών
προσωπικού που εργάζεται σε ψυχιατρικό Τμήμα (Γ' Ψυχιατρικός ’ξονας του Ψυχιατρικού
Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης) και ασθενών που έχουν νοσηλευθεί σ' αυτό, για την
επιθετικότητα που εκδηλώνεται στο Τμήμα.
Μέθοδος: 52 ασθενείς και 28 μέλη προσωπικού κλήθηκαν να εκφράσουν την άποψή τους και απάντησαν στις ίδιες ερωτήσεις που αφορούσαν α) τα πιθανά αίτια λεκτικής και φυσικής επιθετικότητας στο Τμήμα, β) τη συναισθηματική επίπτωση αυτής της επιθετικότητας στον εαυτό τους, γ) προσωπική εμπειρία από επεισόδια επιθετικότητας και δ) μέτρα που θα μπορούσαν να παρθούν για την ελάττωση αυτού του φαινομένου.
Αποτελέσματα: Χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση x2 για τη στατιστική επεξεργασία των απαντήσεων των δυο ομάδων. Γενικά, δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δυο ομάδων ως προς τα αίτια της επιθετικότητας. Οι περισσότεροι ασθενείς θεωρούν ως πολύ σημαντικά αίτια την υποδοσολογιά απαραίτητων φαρμάκων, τη νοσηλεία ασθενών που διακινούν ναρκωτικά/αλκοόλ ή όσων βρίσκονται σε ψυχωτική κατάσταση, καθώς και προβλήματα ανεργίας. Οι ασθενείς επηρεάζονται από την εκδήλωση επιθετικότητας σε σημαντικότερο βαθμό συγκρινόμενοι με το προσωπικό. Εκφράζεται κάποια σχετική ομοφωνία για τα περισσότερα μέτρα που χρειάζεται να παρθούν για τον περιορισμό της επιθετικότητας.
Συμπεράσματα: Η λεκτική και φυσική επιθετικότητα σε ένα ψυχιατρικό Τμήμα μπορεί να αποδοθεί σε ποικίλα αίτια, αρκετά από τα οποία μπορούν να προβλεφθούν και να αντιμετωπιστούν. Ασθενείς και προσωπικό επηρεάζονται αρνητικά συναισθηματικά από την εκδήλωση αυτής της επιθετικότητας. Χρειάζεται να οργανώνονται θεραπευτικές/ενημερωτικές συναντήσεις για ύφεση της έντασης και για παροχή πληροφόρησης στους ασθενείς, ώστε να μπορούν να επιλύουν τις διαφορές τους με μηβίαιο τρόπο.
Λέξεις κλειδιά: Λεκτική επιθετικότητα, φυσική επιθετικότητα, ψυχιατρικοί ασθενείς, Ψυχιατρικό νοσοκομείο.
Εισαγωγικά σχόλια
Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν αναφορές που αποδίδουν σε ποικίλους παράγοντες την επιθετικότητα που παρατηρείται σε ψυχιατρικά Τμήματα Ψυχιατρείων. Τέτοιοι παράγοντες είναι η ψυχοπαθολογία των ασθενών, βιολογικοί παράγοντες επιθετικής συμπεριφοράς1, καθώς και διαπροσωπικές αντιπαραθέσεις2. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι τα μέλη του προσωπικού ενθαρρύνουν μερικές φορές την επιθετικότητα των ασθενών προβάλλοντας τα δικά τους συναισθήματα σ' αυτούς, ή ενισχύοντας, ακούσια, κάποια επιθετική τους συμπεριφορά. Μέλη του προσωπικού εκφράζουν το σκεπτικισμό και την ανησυχία τους όχι μόνο για επιθέσεις βίας που δέχονται από νοσηλευόμενους, αλλά επίσης και για επεισόδια λεκτικής επιθετικότητας συχνά με σεξουαλικό περιεχόμενο3.
Σκοπός της έρευνάς μας αυτής ήταν να συγκριθούν οι απόψεις μεταξύ μελών του προσωπικού που εργάζεται σε ένα ψυχιατρικό Τμήμα, στον Γ' Ψυχιατρικό ’ξονα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, (Ψ.Ν.Θ.) και ασθενών που έχουν νοσηλευθεί σ' αυτό, για την επιθετικότητα που εκδηλώνεται στο Τμήμα. Στον Γ' Ψυχιατρικό ’ξονα του Ψ.Ν.Θ. εντάσσεται ένα Τμήμα Βραχείας Νοσηλείας δυναμικότητας 25 κρεβατιών και ένα Τμήμα Μακράς Νοσηλείας δυναμικότητας 40 κρεβατιών.
Μέθοδος
Στην έρευνα πήραν μέρος 34 ασθενείς και 26 μέλη προσωπικού (τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους καταγράφονται στον Πίνακα 1). Όλα τα άτομα κλήθηκαν να εκφράσουν την άποψή τους και απάντησαν στις ίδιες ερωτήσεις ενός δομημένου ερωτηματολογίου.
Οι ερωτήσεις αφορούσαν: α) τα πιθανά αίτια λεκτικής και φυσικής επιθετικότητας στο Τμήμα, β) τη συναισθηματική επίπτωση αυτής της επιθετικότητας στον εαυτό τους, γ) την προσωπική εμπειρία από επεισόδια επιθετικότητας και δ) τα μέτρα που θα μπορούσαν να παρθούν για την ελάττωση αυτού του φαινομένου.
Τα μέλη του προσωπικού που απάντησαν στα ερωτηματολόγια ήταν κυρίως νοσηλευτές (ποσοστό 60%). 0ι υπόλοιποι ήταν γιατροί, ψυχολόγοι, επισκέπτριες υγείας και κοινωνικοί λειτουργοί. Οι ασθενείς συγκατατέθηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνα. Επρόκειτο (τυχαίο δείγμα) για νοσηλευόμενους ή επανερχόμενους εξωτερικούς ασθενείς που η γενικότερη ψυχική υγεία και η νοημοσύνη τους επέτρεπαν να αντιληφθούν το περιεχόμενο των ερωτήσεων του ερωτηματολογίου.
Αποτελέσματα
Δεν διαπιστώθηκε να υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ προσωπικού και ασθενών όσον αφορά την ηλικία και τη διάρκεια σχέσης/επαφής με ψυχιατρική υπηρεσία.
Στους πίνακες που ακολουθούν καταγράφονται τα αίτια/παράγοντες που συμβάλλουν σε άσκηση σωματικής βίας, σε πολύ υψηλό βαθμό, σε ψυχιατρικό Τμήμα (Πίνακας 2), οι επιπτώσεις από την άσκηση βίας σε κάποιον νοσηλευόμενο ασθενή (Πίνακας 3), καθώς και μέτρα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε να ελαττωθεί η βία σε ψυχιατρικά Τμήματα (Πίνακας 4). Όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα έχουν παραστεί σε επεισόδια βίας. Ποσοστό περίπου 40% και των ασθενών, αλλά και του προσωπικού, παραδέχονται πως υπήρξαν αυτουργοί σε επεισόδια βίας (κύρια λεκτικής επιθετικότητας).
Ποσοστό 55,9% του προσωπικού έναντι 28,0% των ασθενών (στατιστικά σημαντική διαφορά, p<0,05) πιστεύουν πως η «υπερβολική λήψη φαρμάκων σε άτομα που δεν τα χρειάζονται» είναι ένας παράγοντας/αίτιο πρόκλησης επιθετικότητας σε Ψυχιατρικό Τμήμα (Πίνακας 2).
Στους άλλους παράγοντες/αίτια που συμβάλλουν σε άσκηση σωματικής βίας, σε πολύ υψηλό βαθμό, σε ψυχιατρικό Τμήμα, δεν διαπιστώνεται στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ μελών του προσωπικού και ασθενών. Και στις δυο ομάδες, υψηλό ποσοστό μελών του προσωπικού και ασθενών πιστεύουν πως αιτίες που συμβάλλουν σε άσκηση σωματικής βίας σε ψυχιατρικό Τμήμα είναι η νοσηλεία στο Τμήμα ασθενών σε ψυχωτική κατάσταση (84,6% και 85,3% αντίστοιχα), ασθενών που κάνουν χρήση τοξικών ουσιών (84,6% και 87,9% αντίστοιχα), ασθενών που πουλούν αλκοόλ ή τοξικές ουσίες (73,1 % και 87,9% αντίστοιχα), ασθενών που κάνουν χρήση αλκοόλ (76,0% και 79,4% αντίστοιχα), καθώς και ασθενών που βρίσκονται υπό την επήρεια τοξικών ουσιών (84,6% και 75,0% αντίστοιχα).
’λλοι παράγοντες που συντελούν στην εκδήλωση επεισοδίων σωματικής βίας σε Ψυχιατρικό Τμήμα, κατά την άποψη του προσωπικού και των ασθενών, είναι ο μη περιορισμός κάποιων ασθενών, ενώ αυτός απαιτείται, (ποσοστό 80,8% και 79,4% αντίστοιχα), o περιορισμός κάποιων ασθενών, ενώ αυτός δεν απαιτείται (65,4% και 76,5% αντίστοιχα), η υποδοσολογία φαρμάκων σε ασθενείς που τα χρειάζονται (76,0% και 73,5% αντίστοιχα), οι απειλές για πρόκληση σωματικού πόνου (73,1% και 76,5% αντίστοιχα), οι βλασφημίες του προσωπικού έναντι ασθενών (68,0% και 72,7% αντίστοιχα), η απόπειρα φυγής από το ψυχιατρείο (61,5% και 57,6% αντίστοιχα), η εχθρότητα κάποιων ασθενών έναντι άλλων ασθενών (57,7% και 61,8% αντίστοιχα), καθώς και η εχθρότητα ασθενών έναντι του προσωπικού (42,3% και 57,6% αντίστοιχα).
’λλα αίτια/παράγοντες που ερευνήθηκαν πως συμβάλλουν μεν στην άσκηση σωματικής βίας, αλλά όχι σε υψηλό βαθμό, είναι: Εχθρότητα μεταξύ μελών του προσωπικού, εχθρότητα κάποιων από το προσωπικό έναντι κάποιων ασθενών, βλασφημίες και βρισιές μεταξύ ασθενών, κάπνισμα, «ξεσπάσματα» όταν τα μέλη του προσωπικού δεν συμφωνούν μεταξύ τους για το ρόλο του καθενός στο Τμήμα, ρατσισμός μεταξύ ασθενών, ρατσισμός μεταξύ προσωπικού-ασθενών, διενέξεις μεταξύ ανδρών-γυναικών, επισκέπτες που προκαλούν εκνευρισμό σε ασθενείς και προσωπικό, νοσταλγία για το σπίτι, προβλήματα ανεργίας, καθώς και η άσχημη οικονομική κατάσταση.
Διαταραχές ύπνου και αύξηση συμπτωματολογίας κατάθλιψης προβάλλει το 19,2% του προσωπικού και το 55,9% των ασθενών (στατιστικά σημαντική διαφορά, p<0,05), ως συναισθηματικές επιπτώσεις στον εαυτό τους από την επιθετικότητα και την άσκηση βίας στο Ψυχιατρικό Τμήμα (Πίνακας 3).
Υψηλό ποσοστό μελών του προσωπικού και ασθενών εκφράζουν αισθήματα θυμού και οργής (64,0% και 52,9% αντίστοιχα), όπως επίσης και την αίσθηση πως «φεύγοντας να μην ξαναγυρίσεις στο Τμήμα» (50,0% και 64,75% αντίστοιχα). Προβλήματα όρεξης προβάλλονται στο 15,4% του προσωπικού και το 29,4% των ασθενών, ενώ σχετίζουν την άσκηση βίας με την εκδήλωση κάποιας σωματικής νόσου το 7,7% του προσωπικού και το 20,6% των ασθενών. Ένδεκα από τα 26 μέλη του προσωπικού εκφράζουν την επιθυμία να μετακινηθούν σε άλλον χώρο δουλειάς, λόγω των επεισοδίων επιθετικότητας.
Όσον αφορά τα μέτρα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν, ώστε να ελαττωθεί ή/και να εξαλειφθεί η βία σε ψυχιατρικά Τμήματα (Πίνακας 4), πολλοί περισσότεροι ασθενείς, συγκριτικά με μέλη του προσωπικού, προτείνουν τη «μεταφορά στη φυλακή κάθε βίαιου ασθενή» (29,4% των ασθενών έναντι 7,7% του προσωπικού, p<0,05) και την «άρνηση επανεισαγωγής κάθε βίαιου ασθενή» (42,4% των ασθενών έναντι 11,5% του προσωπικού, p<0,05), σαν μέτρα για τον περιορισμό της βίας.
Όλα τα μέλη του προσωπικού και σχεδόν όλοι οι ασθενείς (ποσοστά 97,1% και 100%) πιστεύουν πως η οργάνωση συζητήσεων προσωπικού-ασθενών, ή συζητήσεων για το προσωπικό με θέμα την άσκηση βίας σε ψυχιατρικά Τμήματα, όπως επίσης και η άμεση αποθάρρυνση των ασθενών να μην κάνουν χρήση τοξικών ουσιών/αλκοόλ μέσα στο Τμήμα θα μπορούσαν να βοηθήσουν, ώστε να ελαττωθεί ή/και να εξαλειφθεί η βία.
Ελεγχόμενη και ασφαλής είσοδος στα ψυχιατρικά Τμήματα, καθώς και έλεγχος ασθενών για κατοχή επικίνδυνων αντικειμένων προτείνονται από μεγάλο ποσοστό μελών προσωπικού (92,3% και 96,2% αντίστοιχα), καθώς και ασθενών (88,2% και για τα δυο μέτρα). «Αστυνομικός σταθμός» στο χώρο υποδοχής των ασθενών και απομόνωση όλων των βίαιων ασθενών σε κλειστά ψυχιατρικά Τμήματα σε όλη τη διάρκεια της νοσηλείας προτείνονται από το 46,2% των μελών του προσωπικού και το 42,4% και 50,0% των ασθενών, αντίστοιχα.
Έλεγχο των επισκεπτών για μεταφορά επικίνδυνων αντικειμένων προτείνει το 61,5% των μελών του προσωπικού και το 61,8% των ασθενών. Περιορισμό των επισκεπτών μόνο σε συγγενείς προτείνει το 38,5% του προσωπικού και το 26,5% των ασθενών, ενώ καταγραφή των επισκεπτών του ασθενούς επιζητούν πολλοί περισσότεροι (84,6% του προσωπικού και 58,8% των ασθενών). Υψηλό ποσοστό μελών του προσωπικού (61,5%) και ασθενών (79,4%) προτείνει την απόλυση μελών του προσωπικού που βιαιοπραγεί εναντίον των ασθενών.
Συζήτηση
Επεισόδια επιθετικότητας από ασθενείς σε ψυχιατρικές μονάδες έχουν αποδοθεί, κυρίως στην ψυχοπαθολογία τους, στις διαπροσωπικές σχέσεις και τα δυναμικά μεταξύ ασθενών και νοσηλευτικού προσωπικού, καθώς και στην επιθετικότητα που επιδεικνύεται από το προσωπικό στους ασθενείς3,4.
Η πλειονότητα των μελών του προσωπικού και των ασθενών που πήραν μέρος στην έρευνά μας θεωρούν πως η νοσηλεία ασθενών που βρίσκονται σε ψυχωτική κατάσταση, καθώς και ασθενών που κάνουν χρήση τοξικών ουσιών ή/και αλκοόλ είναι σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν σε άσκηση σωματικής βίας στο ψυχιατρικό Τμήμα.
Οι ασθενείς επιζητούν να αναζητηθούν τα αίτια της επιθετικότητας που εκδηλώνεται στο Τμήμα, όχι μόνο σ' αυτούς αλλά επίσης στους επισκέπτες ("έλεγχος για μεταφορά επικίνδυνων αντικειμένων"), καθώς και στο προσωπικό (θέματα που αφορούν τον περιορισμό/καθήλωση και τη λήψη φαρμάκων). Παράλληλα, επιζητούν να συμμετέχουν σε διεργασίες χάραξης πολιτικής και διαχείρισης θεμάτων λειτουργίας του ψυχιατρικού Τμήματος («οργάνωση συζητήσεων προσωπικού-ασθενών»).
Περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς προβάλλουν επιδείνωση της ψυχοπαθολογίας τους με ανάπτυξη συμπτωμάτων κατάθλιψης και διαταραχή του ύπνου τους, καθώς και αισθήματα θυμού και οργής σαν επίπτωση από την άσκηση βίας στο ψυχιατρικό Τμήμα.
Ενδιαφέρουσα είναι η διαφοροποίηση που καταγράφεται (σε στατιστικά σημαντικό βαθμό) μεταξύ ασθενών και προσωπικού για τα προτεινόμενα μέτρα χειρισμού των βίαιων ασθενών. Έτσι, πολλοί περισσότεροι ασθενείς προτείνουν τη μεταφορά στη φυλακή και την άρνηση της επανεισαγωγής σε κάθε βίαιο ασθενή. Η στάση του προσωπικού είναι περισσότερο δεκτική.
Σε πρόσφατη έρευνα5 διαπιστώνεται πως ασθενείς και προσωπικό ενός ψυχιατρικού Τμήματος βιώνουν διαφορετικά την ατμόσφαιρα-περιβάλλον (milieu) του. Τους ασθενείς απασχολεί σημαντικά η λεκτική και σωματική βία που υπάρχει στο Τμήμα και αποδίδουν στα βίαια επεισόδια ένα μεγάλο μέρος της στενοχώριας και δυστυχίας που αισθάνονται.
Στην ίδια έρευνα συστήνεται πως οι ασθενείς θα έπρεπε να ενημερώνονται για τα μέτρα που χρειάζεται να παίρνουν, ώστε να προστατεύουν τον εαυτό τους από βιαιότητες και να αισθάνονται ασφαλείς νοσηλευόμενοι σε ένα ψυχιατρικό Τμήμα. Όταν γίνει κάποιο επεισόδιο βίας, τότε χρειάζεται να συζητηθούν οι συνθήκες, τα αίτια και οι συναισθηματικές επιπτώσεις του.
Συμπεράσματα-Συστάσεις
Όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα δηλώνουν πως έχουν παραστεί σε επεισόδια βίας (ως παρατηρητές, θύματα, ή αυτουργοί) στη διάρκεια της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας, ή κάποιας νοσηλείας τους σε ψυχιατρικό Τμήμα. Καταγράφεται μια γενικότερη συμφωνία μεταξύ προσωπικού/ασθενών, για τα αίτια και τους παράγοντες που συμβάλλουν σε άσκηση σωματικής βίας σε ψυχιατρικό Τμήμα. Ύπαρξη στο Τμήμα ασθενών που κάνουν χρήση τοξικών ουσιών, ή άλλων που βρίσκονται σε ψυχωτική κατάσταση, θεωρούνται ως πολύ σημαντικοί παράγοντες. Οι ασθενείς επηρεάζονται συναισθηματικά περισσότερο, συγκριτικά με τα μέλη του προσωπικού, από την άσκηση βίας, ιδιαίτερα με αύξηση συμπτωμάτων κατάθλιψης και με διαταραχές στον ύπνο τους. Αυτοί αποδίδουν ένα σημαντικό μέρος της συναισθηματικής επιβάρυνσής τους ως νοσηλευόμενοι, στην ύπαρξη λεκτικής και σωματικής βίας στο Τμήμα και υποστηρίζουν, περισσότερο από τα μέλη του προσωπικού, περιοριστικά μέτρα για τη μείωσή της.
Τα μέτρα που προτείνονται από προσωπικό και ασθενείς για τον περιορισμό της βίας σε ψυχιατρικά Τμήματα είναι κυρίως η οργάνωση συζητήσεων/εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τη «βία στα ψυχιατρεία», καθώς και η αποθάρρυνση των ασθενών να μην κάνουν χρήση τοξικών ουσιών ή/και αλκοόλ μέσα στο Τμήμα. Προτείνεται επίσης από τους περισσότερους η διενέργεια ελέγχων για κατοχή επικίνδυνων αντικειμένων, όπως και η γενικότερη ασφαλής είσοδος στο ψυχιατρικό Τμήμα. Πολλοί είναι αυτοί που προτείνουν την απόλυση μελών του προσωπικού που βιαιοπραγεί εναντίον ασθενών.
Η λεκτική επιθετικότητα και οι απειλές που λαμβάνουν χώρα σε ένα ψυχιατρικό Τμήμα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται άμεσα και με σοβαρότητα. Βιώνονται από ασθενείς και προσωπικό σαν συναισθηματικά δυσάρεστες καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε εκδήλωση βίαιων επεισοδίων. Οι ασθενείς θα πρέπει να εκπαιδευτούν να ανέχονται το θυμό και την οργή τους με τρόπους και μηχανισμούς που δεν θα είναι απειλητικοί για κάποιους άλλους, ώστε να μπορούν να επιλύουν τις συγκρούσεις τους με μη-βίαιο τρόπο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
