| |||
| |||
Προτάσεις για αντιμετώπιση του Αλκοολισμού
σε επίπεδο κοινωνικής υποστήριξης
ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ ΦΩΤΙΑΔΟΥ, ΛΥΓΕΡΗ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ
Γ.Ν.Ι. "Γ. Χατζηκώστα" Ψυχιατρικό Τμήμα, Ιωάννινα
Περίληψη
Ο αλκοολισμός στα πλαίσια των εξαρτήσεων, σχετίζεται με ατομική, επαγγελματική
και κοινωνική έκπτωση, εκτός από τις σωματικές και ψυχολογικές συνέπειες. Η
συμπαρομαρτούσα ανεργία και βία, κάνουν επιτακτική την ανάγκη για εξεύρεση μιας
κοινής αντιμετώπισης.
Οι κοινωνικές δομές των τοπικών κοινοτήτων είναι σημαντικό να οργανώσουν και να παρέχουν πολύπλευρες υπηρεσίες στο πρόβλημα. Στο άρθρο επιχειρείται μια προσέγγιση, σε πολλά επίπεδα και παροχής υπηρεσιών κοινωνικής υποστήριξης.
Λέξεις κλειδιά: Αλκοολισμός, κοινωνική υποστήριξη.
Eισαγωγή
Ο αλκοολισμός και οι κοινωνικές του προεκτάσεις είναι επώδυνο και επίκαιρο θέμα για τις κοινωνίες.
Οι περισσότερες χημικές ουσίες (που στη χρήση τους συνοδεύονται από ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα) σε περίπτωση κατάχρησης προκαλούν οργανικές βλάβες και ψυχολογικές διαταραχές, συνιστώσες κατά κανόνα ανωμαλίες συμπεριφοράς ή προσωπικότητας. Ο αλκοολισμός παρατηρείται περίπου στο 10% των ενήλικων ανδρών, και πιθανώς στο 5% των γυναικών. Μπορεί να διαρκέσει για πολλά χρόνια αρχίζοντας από την παιδική ηλικία ή την εφηβεία και συνεχίζοντας για όλη τη ζωή. Παράλληλα μπορεί να αρχίσει στην ενήλικη ζωή, σε περιόδους κατάθλιψης ή stress. Η κατάχρηση του οινοπνεύματος υποδηλώνει άγχος, αδυναμία αντιμετώπισης της πραγματικότητας και αυτοκαταστροφική διάθεση1.
Η ικανότητα του να διαχωρίσει κανείς την κοινωνική σχέση του να πίνει με το να έχει το ποτό "κοινωνικό δεκανίκι", πολλές φορές "θολώνει" και αρχίζουν τα συμπτώματα του αλκοολισμού. Ο αλκοολικός συνήθως αρνείται το πρόβλημα, και δεν έρχεται εύκολα για θεραπεία. Οι επιτρεπόμενες ποσότητες οινοπνεύματος διαφέρουν από χώρα σε χώρα και από οργανισμό σε οργανισμό, καθώς και οι παρενέργειες. Τα εξαρτημένα άτομα ζητούν βοήθεια όταν βιώσουν την αγωνία των στερητικών συμπτωμάτων. Αλλά με ένα ποτό, ξεχνούν την κατάστασή τους και επαναλαμβάνουν τα ίδια2.
Το οινόπνευμα είναι η πιο κοινή ουσία για εξάρτηση, σχετίζεται όμως με πληθώρα σωματικών επιπλοκών και ψυχικών διαταραχών3.
Στον αλκοολικό, παρατηρείται βαθμιαία έκπτωση της κοινωνικής ή επαγγελματικής λειτουργίας του, λόγω της παθολογικής χρήσης της ουσίας, όπως γίνεται φανερή στη σχέση με συγγενείς και φίλους (τσακωμοί, βίαιη συμπεριφορά, απώλεια φίλων), στη δουλειά (δυσλειτουργία, απώλεια εργασίας), στο σχολείο, σε πρόκληση τροχαίων ατυχημάτων κλπ.
Εκτός από την ανεργία ο αλκοολισμός σχετίζεται και με τη βία (περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας με σοβαρές συνέπειες στις σχέσεις και ιδίως την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών)4.
Η αντιμετώπιση του αλκοολισμού, είτε της οξείας φάσης (τοξίκωση από αλκοόλ, τρομώδες παραλήρημα) είτε της χρόνιας και των οργανικών και ψυχιατρικών επιπλοκών της γίνεται στα Γεν. Νοσοκομεία, σε εξειδικευμένα κέντρα (κέντρο αντιμετώπισης του αλκοολισμού, παθολογικές και ψυχιατρικές κλινικές), η παρακολούθηση σε εξειδικευμένους συμβουλευτικούς σταθμούς με υπηρεσίες μακροχρόνιας παρακολούθησης και υποστήριξης.
Συζήτηση
Οι κοινωνικές λοιπόν δομές της τοπικής κοινότητας είναι σημαντικό να οργανώνουν πολύπλευρες υπηρεσίες αντιμετώπισης στο πρόβλημα του αλκοολισμού. Η κοινωνική παρέμβαση μπορεί να γίνει σε επίπεδο προληπτικής ιατρικής και στις τρεις βαθμίδες της (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια).
Η πρωτοβάθμια πρόληψη σχετίζεται με την παρέμβαση ώστε τα άτομα υψηλού κινδύνου να αποτραπούν στο να κάνουν χρήση κατανάλωσης οινοπνεύματος και θεωρείται αρμοδιότητα τόσο του ψυχίατρου, όσο και των άλλων φορέων. Οι εμπλεκόμενοι μπορεί να είναι δημόσιοι, κοινωνικοί φορείς καθώς και μεμονωμένα πρόσωπα όπως ο δάσκαλος, ο γενικός γιατρός, οι επισκέπτες υγείας κ.λ.π. Στην πρωτοβάθμια πρόληψη, τη μεγαλύτερη σημασία έχουν οι πρώιμες παρεμβάσεις5.
Οι δραστηριότητες που μπορούν να δημιουργηθούν είναι οι εξής:
Ως προς το κοινό
Διανομή έντυπου υλικού και διαλέξεις. Το υλικό θα περιλαμβάνει φυλλάδια με βασικές γνώσεις του θέματος και πληροφορίες για την αιτιολογία, τις οργανικές και ψυχικές συνέπειες, τη θεραπεία καθώς και τις υπηρεσίες στις οποίες μπορεί κανείς να απευθυνθεί για βοήθεια στα διάφορα στάδια.
Καμπάνιες για το κοινό, με ενημερωτικά προγράμματα, διαφημίσεις και άλλες επιμορφωτικές συζητήσεις6.
Ως προς τους επαγγελματίες
Πρόγραμμα εκπαίδευσης των επαγγελματιών, με προσκεκλημένους ομιλητές, διαλέξεις, συζητήσεις και διανομή εκπαιδευτικού υλικού, δεδομένου ότι οι εμπλεκόμενοι μπορεί να στερούνται ιδιαίτερης εκπαίδευσης για μεμονωμένα θέματα. Έτσι προάγεται η ενημέρωση και τροποποιείται και οριοθετείται η στάση τους απέναντι στο πρόβλημα7.
Ως προς το κοινό και τους εκπαιδευόμενους επαγγελματίες
Ταινιοθήκη-Προβολή ταινιών: Μια συγκεκριμένη μορφή εκπαίδευσης, είναι η προβολή ταινιών. Μπορεί να καταρτισθεί και να ανανεώνεται διαρκώς ταινιοθήκη με έργα που αφορούν σε αλκοολικούς και τις οικογένειές τους, για τους εκπαιδευόμενους και το κοινό.
Η μετέπειτα συζήτηση με ειδικό ψυχίατρο-σχολιαστή, μπορεί να επικεντρώσει στα σημεία-κλειδιά και να επεξηγήσει τα στοιχεία που θα μπορούν έτσι να είναι γνωστικά-βοηθητικά υλικά.
Εφαρμογή προγραμμάτων παρέμβασης στα σχολεία
Το σχολείο αποτελεί, μετά την οικογένεια, το σημαντικότερο θεσμό κοινωνικοποίησης του παιδιού και ασκεί σημαντική επίδραση στην ψυχική του ωρίμανση. Ασφαλώς μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη εμφάνισης ή στην πρώιμη αποκάλυψη και αντιμετώπιση διαταραχών της συμπεριφοράς ή άλλων ψυχικών διαταραχών.
Το παιδί που φθάνει στο σχολείο είναι φορέας όλης της εμπειρίας που απέκτησε στη σχέση του με την οικογένεια.
Η παρέμβαση μπορεί να γίνει με τους εξής τρόπους:
Ατομική ή ομαδική συμβουλευτική των γονέων, προάγοντας στάσεις και δεξιότητες "καλού" χειρισμού των θεμάτων.
Η διαπίστωση της σημασίας του συναισθηματικού κλίματος μέσα στην οικογένεια, του εκφραζόμενου συναισθήματος και της οικογενειακής επιβάρυνσης, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι για τους αλκοολικούς που ζουν με την οικογένειά τους, η εμπλοκή και η ενεργός συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία θα παίξει ρόλο στη θεραπεία και την ψυχοκοινωνική τους αποκατάσταση.
Προγράμματα πρόληψης σε μαθητές, με στόχο την ενίσχυση ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, αποτρεπτικών της χρήσης αλκοόλ. Ατομική Συμβουλευτική στο χώρο του Σχολείου.
Ο οικογενειακός προγραμματισμός είναι ένα άλλο σημαντικό σκέλος, στο οποίο θα μπορούσε να γίνει παρέμβαση, ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστες συνέπειες για παιδιά με ακατάλληλους γονείς.
Αναγνώριση παραγόντων κινδύνου στο άμεσο περιβάλλον των παιδιών.
Τέτοιοι παράγοντες είναι ο αλκοολισμός, η συνεπαγόμενη βία μέσα στην οικογένεια και οι κακές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες σε σχέση με την ανεργία που θα προκύπτει από το πάσχον μέλος καθώς και οι συνεπικουρούσες ψυχικές διαταραχές.
Ο σκοπός είναι να μειωθούν οι πιθανές αρνητικές επιδράσεις στην ανάπτυξη του παιδιού8.
Η δευτεροβάθμια πρόληψη σχετίζεται με την εντόπιση και αντιμετώπιση της ψυχικής διαταραχής καθώς και τη μέριμνα σε σχέση με την υποτροπιάζουσα συμπεριφορά.
Οι δραστηριότητες-δομές που μπορούν να δημιουργηθούν είναι οι εξής:
Σταθμός δευτεροβάθμιας πρόληψης
Αυτός θα είναι στελεχωμένος με το ανάλογο προσωπικό (παθολόγο, ψυχίατρο, κοινωνική λειτουργό κ.λπ.). Η πρόσβαση του είναι ευκολότερη και δεν φέρει το στίγμα της ψυχικής διαταραχής. Έτσι θα διευκολύνεται η εξέταση και διάγνωση του προβλήματος και της πιθανής οργανικής ή ψυχικής συνοσηρότητας με οδηγίες και σωστή κατεύθυνση του ασθενούς προς την τριτοβάθμια περίθαλψη.
Ο σταθμός ασφαλώς θα είναι Διασυνδεδεμένος με τις υπόλοιπες υπηρεσίες Υγείας και Ψυχικής Υγείας για ανακούφιση των πολιτών από περιττές διαδικασίες μετακίνησης, λόγω ελλιπούς ενημέρωσης, και για μια πρώτη εκτίμηση, που θα μπορεί να διασφαλίσει πολύτιμο χρόνο ως προς την παρέμβαση και αντιμετώπιση.
Ομάδες σε γειτονιές-Ειδικά κέντρα για νέους με προβλήματα
Ασφαλώς στις συγκεκριμένες δομές θα υπάρχουν αρκετά εξειδικευμένα και εκπαιδευμένα πρόσωπα ώστε να κατευθύνουν τη συζήτηση και να οριοθετούν τα άτομα υψηλού κινδύνου.
Στην τριτοβάθμια πρόληψη αναφερόμαστε όταν ο αλκοολικός βρίσκεται σε μεταθεραπευτική διαδικασία, δηλ. όταν ο χρήστης εξέρχεται από την προστατευμένη Νοσοκομειακή Μονάδα, έχοντας διακόψει το ποτό9. Τότε είναι εξαιρετικά ευάλωτος για να μπορέσει να στηριχθεί στις δικές του και μόνο δυνάμεις για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ζωής, ιδιαίτερα εάν δεν υπάρχουν γι' αυτόν κατάλληλη υποδομή και στηρίγματα.
Εδώ θα πρέπει να υπάρξει παρέμβαση από ειδικό που να αποσκοπεί στην πρόληψη των υποτροπών της χρήσης και την επανένταξή του σ' έναν φυσιολογικό τρόπο ζωής.
Οι δραστηριότητες σ' αυτή τη φάση που έχουν επίσης απόλυτη ένδειξη και είναι οι εξής:
Παρέμβαση σε επίπεδο οικογένειας
Επισκέψεις ειδικών στο σπίτι για να συζητούν το πρόβλημα. Υποστηρικτικές ομάδες συγγενών και αυτοβοήθειας.
Οι ομάδες αυτές βοηθούν τους συγγενείς των αλκοολικών να νοιώσουν ανακούφιση από το βάρος της αρρώστιας, να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τα άγχη και τις αγωνίες τους, να συμφιλιωθούν με την αρρώστια και να καταπολεμήσουν τα συναισθήματα της απομόνωσης και του στίγματος. Συστάθηκαν από οικογένειες για οικογένειες που έχουν ανάγκη βοήθειας, αλλά και από ειδικούς που αναγνωρίζουν την ανάγκη αυτή. Στηρίζονται περισσότερο στη βοήθεια από τα μέλη που έχουν το ίδιο πρόβλημα και λιγότερο στη βοήθεια από τους ειδικούς που πάντως, είναι απαραίτητοι, κυρίως στις ψυχοεκπαιδευτικές και τις υποστηρικτικές ομάδες και έχουν τα ίδια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και κοινό επιδιωκόμενο στόχο10.
Παρέμβαση στο επίπεδο του ίδιου του αλκοολικού
Εκτός από την ειδική αντιμετώπιση μεγάλη βοήθεια δίνουν οι ομάδες αλληλοϋποστήριξης.
Ανώνυμος (σύνδεσμος) αλκοολικών (Alcoholics Anonymous-AA).
Θεωρείται ως η πιο αποτελεσματική θεραπεία για τους αλκοολικούς και παρέχει συνεχή ομαδική υποστήριξη από άτομα που και οι ίδιοι ήταν αλκοολικοί. Οι συναντήσεις χαρακτηρίζονται από αλληλοϋποστήριξη του ενός αλκοολικού με τον άλλο και προσεκτική αναζήτηση του τρόπου που εκείνος πίνει και του τρόπου που αρνείται την αρρώστια του. Το Α.Α. αντικαθιστά τον παθολογικό συντροφικό κύκλο του αλκοολικού με μια νέα ομάδα υποστήριξης κοινού αγώνα, όπου αυτός βοηθιέται αλλά και βοηθώντας ο ίδιος άλλους, αποκαθιστά την αυτοεκτίμησή του.
Για τη λειτουργία των ομάδων αυτών χρειάζεται ειδικός ψυχίατρος-θεραπευτής για να συντονίζει την Ομάδα και ενημέρωση του κοινού για τη δραστηριότητα αυτή11.
Συμπεράσματα
Στα πλαίσια της Εθνικής πολιτικής προβλέπεται στα πλαίσια της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης η δημιουργία δομών και υποδομών ανάλογων με τον πληθυσμό του Πε.Σ.Υ. ώστε να ανακουφισθούν μέχρι και 45% ως προς τις ανάγκες υγειονομικής στήριξης των αλκοολικών και των οικογενειών τους μέχρι το 2006 και έως 20% περισσότερο μέχρι το 2010.
Ο ρόλος της κοινωνικής υποστήριξης είναι εξαιρετικά θετικός και σχετίζεται με τους μηχανισμούς μέσα από τους οποίους οι διαπροσωπικές σχέσεις και οι δεσμοί με άλλα μέλη της κοινότητας (συγγενείς, φίλους, γείτονες κλπ.) προστατεύουν το άτομο από τις δυσμενείς συνέπειες του stress στην υγεία και προάγουν την ψυχική του υγεία. Η κοινοτική ψυχιατρική, σαν τρίτη εποχή μετά από την πρώτη του διαφωτισμού και τη δεύτερη της ψυχανάλυσης, μας δίνει τη δυνατότητα της συνεχιζόμενης ψυχιατρικής περίθαλψης με τη διασφάλιση του "κοινωνικού δικτύου" και των υποστηρικτών του συστημάτων4. Μέσα από αυτό διαφαίνονται οι συσχετισμοί της αύξησης των αισθημάτων "προσωπικής αποτελεσματικότητας"4 του αλκοολικού, και τοποθετείται μια βάση για δικτύωση με άλλους πόρους και πηγές βοήθειας. Έτσι η συνεισφορά των δομών της τοπικής κοινωνίας είναι σημαντική.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
