Το μήνυμα του Παρμενίδου εις την εποχήν της παγκοσμιοποιήσεως
ΣΤΑΥΡΟΣ Ι. ΜΠΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
Αριστοτέλειον Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης

Εις την σεπτήν μνήμην των γονέων μου

Περίληψις
Ο Παρμενίδης ο Ελεάτης είναι εκ των επιφανεστέρων προσωκρατικών φιλοσόφων. Εις τα πλαίσια εξαμέτρου ποιήματος υπό τον τίτλον "Περί Φύσεως" εκθέτει τας φιλοσοφικάς θέσεις του επί του όντος και της αληθείας. Ο ιδιαιτέρως εκφραστικός και παραβολικός χαρακτήρ του ποιήματος μεταφέρει τον αναγνώστην εις τον χώρον της αληθείας και του φωτός, ένθα θα διαπιστώση την παρουσίαν του όντος, το οποίον αποτελεί την μόνην πραγματικότητα, καθ΄ όσον το μη όν ούτε υφίσταται ούτε νοείται. Διά της δυνάμεως των αρετών ο άνθρωπος θα εκφύγη εκ της πλάνης και της μετριότητος και θα ανέλθη εις την σφαίραν της αληθείας και θα κατανοήση την κυρίαρχον θέσιν του όντος, το οποίον είναι άναρχον, αγέννητον, αδιαίρετον, αναλλοίωτον, αμετάτρεπτον, ολοκληρωμένον εν τω πλαισίω της απολύτου πληρότητος, διά του οποίου πληρούνται τα πάντα. Διά της νοήσεως καθίσταται αντιληπτή μόνον η έννοια του όντος, καθ΄ όσον το μη όν ούτε υφίσταται ούτε νοείται. Ο άνθρωπος, ανερχόμενος την κλίμακα των αρετών, εισέρχεται εις την σφαίραν του φωτός και πληρούται υπό εσωτερικού φωτός, δυναμένου να ίδη την πραγματικήν φύσιν των πάντων, εντός των οποίων υφίσταται η παρουσία του όντος. Ο Παρμενίδης όπως και ο Ηράκλειτος, πέντε αιώνας προ της ενανθρωπίσεως του Κυρίου, ωμίλησαν διά το Ον και τον Λόγον και προέτρεπον τον άνθρωπον εις την οδόν του Φωτός και της Αληθείας. Σήμερον εις την εποχήν της παγκοσμιοποιήσεως ο άνθρωπος ωθείται εις την οδόν του ευδαιμονισμού και των οικονομικών επιδιώξεων, αμβλύνων σταδιακώς την δίψαν της αληθείας και των αρετών.

Λέξεις κλειδιά: Παρμενίδης, παγκοσμιοποίησις, ον, αλήθεια, κοσμολογία.

Εισαγωγή

Ευρισκόμεθα εις την εποχήν της παγκοσμιοποιήσεως. Ο άνθρωπος καλείται να αποδεχθή νέας αρχάς, απομακρυνόμενος από τας παραδόσεις, τας αξίας και την ιδεολογίαν των πατέρων του. Καλείται να λησμονήση την ιστορίαν του ή να ενθυμήται αυτήν αμυδρώς, να αλλοιώση τον πολιτισμόν του, να μεταβάλη το φιλοσοφικόν υπόβαθρον επί του οποίου εστηρίχθη η ζωή των προγόνων του, να αλλοιώση ή να εγκαταλείψη την γλώσσαν του και να αποδεχθή ένα νέον πρόσωπον πολίτου της γης, η διαμόρφωσις του οποίου προετοιμάζετο συστηματικώς κατά τα τελευταία έτη.

Είναι βέβαιον, ότι είναι ιδιαιτέρως δυσχερής η απέκδυσις του φυσικού προσώπου, ιδίως όταν τούτο έχει σμιλευθή συστηματικώς και μορφοποιηθή αρμονικώς, κατά την πορείαν μακραιώνου πολιτιστικής παραδόσεως, διά της οποίας οικοδομήθησαν αναλλοίωτοι αρχαί και ηθικαί αξίαι, παγκοσμίου κύρους και ακτινοβολίας, αι οποίαι συνετέλεσαν εις την συνεχή και σταθεράν ανοδικήν πορείαν της ανθρωπότητος.

Τί θα έλεγεν διά το φαινόμενον της παγκοσμιοποιήσεως σήμερον η φωνή του Παρμενίδου; Εις ποίον άρμα θα ανήρχετο ο σύγχρονος άνθρωπος διά να αναζητήση την σφαιρικήν αλήθειαν; Πού θα ανεζήτη το απόλυτον; Ποίαι σκέψεις θα τον κατηύθυνον εις την αναζήτησιν του όντως όντος; Πώς θα ανεύρισκεν το όντως υπάρχον εις μίαν εποχήν πνευματικής ανυπαρξίας; Πώς θα ωμίλει μέσα εις την ψυχήν του, την καταδυναστευομένην υπό του άγχους και της οικονομικής αγωνίας, την καταπονουμένην υπό της δίνης της συγχρόνου τεχνολογίας, ο προσωκρατικός φιλόσοφος, διά τον υπέροχον κόσμον του φωτός και της αρετής;

Ο Παρμενίδης

Ο Παρμενίδης¹ ο Ελεάτης² είναι ο φιλόσοφος της αληθείας και του φωτός. Είναι ο φιλόσοφος του Είναι και της Νοήσεως³. Είναι ο στοχαστής, ο οποίος διά μέσου συνεχούς αναζητήσεως καταδεικνύει την σταθερότητα της σφαιρικής (ευκυκλέος) Αληθείας και το αμετάβλητον του όντως όντος.

Κατά τον Παρμενίδην, όλα τα φαινόμενα έχουν ιδίαν υπόστασιν, όλα εμπερικλείουν την ιδικήν των αλήθειαν, εκφράζουν την ιδικήν των φύσιν, έχουν τας ιδικάς των ιδιότητας και κατ' επέκτασιν έχουν ιδίαν οντότητα, εκφράζουν το υπάρχον ή μέρος του υπάρχοντος. Το μη όν είναι ανύπαρκτον και κατ΄ επέκτασιν αδιανόητον⁴ και ως εκ τούτου νόησις⁵ πέραν του όντος δεν δύναται να υφίσταται, καθ΄ όσον το μηδέν και το ανύπαρκτον ευλόγως δεν δύναται ο άνθρωπος να το προσεγγίση διά της σκέψεως του (ου γαρ ανυστόν)⁶.

Πέραν της υποκειμενικής ερμηνείας υπό των διαφόρων ατόμων, τα φαινόμενα διατηρούν την δυνατότητα να εκφράζουν την ιδικήν των αλήθειαν. Η Αλήθεια⁷ όμως καθ΄ εαυτήν εκφράζει την έννοιαν του όντος, το οποίον είναι αιώνιον,άναρχον, άπαυστον, αδιαίρετον⁸, αγέννητον, αμετάβλητον (ατέλεστον) αμετάτρεπτον (ανώλεθρον), αμετακίνητον (ατρεμές)⁹, άθικτον (άσυλον), συνεχές και έχει την ιδίαν αυτού ολότητα (ούλον)¹⁰.

Ολον το σκέπτεσθαι του ανθρώπου θα πρέπη να στρέφεται εις την αναζήτησιν της Αληθείας και του όντως όντος.

Η "θεά"¹¹, η οποία προφρόνως υποδέχεται τον Παρμενίδην και εισάγει αυτόν εις τον κόσμον του αληθούς και του φωτός είναι η ορθότης της συνειδήσεως, η επιζητούσα το αληθές και το απόλυτον, η ζώσα την αναγκαιότητα¹² της υπερβάσεως της αγνοίας και της αμφιβολίας και της εισόδου εις τον χώρον της αληθούς γνώσεως και της εσωτερικής πληρώσεως του ανθρωπίνου Είναι.

Αι "κούραι"¹³, αι οποίαι καθοδηγούν το άρμα του Παρμενίδου είναι αι δυνάμεις, διά των οποίων καθίσταται εφικτή η υπέρβασις των προκαταλήψεων, των παθών, των πεπερασμένων και προσωρινών επιδιώξεων, της συμβατικότητος, της μετριότητος και της φθοράς. Αι ίπποι¹⁴ του άρματος, χαλιναγωγούνται υπό των αρετών και ακολουθούν την ευθείαν οδόν της αληθείας και του φωτός.

Διά της καθοδηγήσως υπό των πνευματικών δυνάμεων και της λογικής του σκεπτομένου ανθρώπου και διά της ισχύος, την οποίαν παρέχει η εσωτερική ειρήνη, διανοίγονται αι πύλαι του προσωρινού και προβάλλει η υπέροχος οδός του δικαίου και του ορθού, η οδός της αληθείας¹⁵, η οποία παραμένει άβατος υπό των περισσοτέρων ανθρώπων¹⁶, των καθηλωμένων εις την ευμεταβλητότητα της ανθρωπίνης γνώμης¹⁷.

Μακράν της οδού της αληθείας, οι άνθρωποι ζουν εν μέσω εσωτερικών συγκρούσεων, αι σκέψεις των παύουν να είναι διαυγείς, εύστοχοι, καθίστανται συγκεχυμέναι, οι ίδιοι πλανώνται, ταλαιπωρούνται και παλινδρομούν, διχάζονται , καθίστανται αμφιθυμικοί (δίκρανοι), συμπεριφέρονται ακρίτως, υποφέρουν.

Ο Παρμενίδης οδηγεί τον άνθρωπον εις το φως, εις το φώς του όντος, εις το εσωτερικόν φως της ψυχής, τον καλεί να διανοίξη τους πνευματικούς οφθαλμούς του, να διαφύγη από τον κόσμον της πλάνης και της αβεβαιότητος, ερχόμενος εις τον κόσμον του αληθούς και του αιωνίου¹⁸.

Ο Παρμενίδης και ο Ηράκλειτος¹⁹ εκφράζουν την αξίαν του απολύτου, ο πρώτος μεν υπό την έννοιαν του Είναι, ο δεύτερος δε υπό την έννοιαν του Γίγνεσθαι²⁰.Το όν του Παρμενίδου εκφράζεται ως λόγος²¹ υπό του Ηρακλείτου και προσλαμβάνει την ιδίαν εσωτερικήν διάστασιν, την οποίαν αποδίδει ο Παρμενίδης εις το όν.

Παρά το γεγονός ότι παρέχεται η εντύπωσις ότι υφίστανται διαφοραί μεταξύ των δύο αυτών μεγάλων προσωκρατικών φιλοσόφων, εν τούτοις κατά την βαθυτέραν ανάλυσιν του έργου αυτών διαπιστούται ότι συγκλίνουν αμφότεροι εις τας βασικάς των αρχάς.

Ούτω το Είναι του Παρμενίδου δεν εκφράζει στατικότητα, καθ'όσον αποτελεί το σταθερόν υπόβαθρον του Γίγνεσθαι ή την διαμορφωμένην έκφρασιν αυτού, καθ΄ όσον διά του Γίγνεσθαι αγόμεθα εις το Είναι και το Είναι εκ παραλλήλου δύναται να διαφοροποιηθή εις έν διηνεκές Γίγνεσθαι. Εντός του Γίγνεσθαι, περιλαμβάνεται η ολότης του παντός, η οποία ολοκληρούται έτι μάλλον διά της δυνατότητος της συνεχούς μεταβλητότητος αυτού, η οποία αναφερομένη εις έν υψηλόν αξιολογικόν σύστημα διασφαλίζει την συνεχή πορείαν αυτού προς την τελείωσιν και το απόλυτον.

Οι κύκλοι²² ή δακτύλιοι, οι αναφερόμενοι υπό του Παρμενίδου, οι φερόμενοι εκ του πυρός ή του μεγίστου φωτός προς το σκότος²³, εκφράζουν κατά κύριον λόγον την πνευματικήν κατάστασιν του ατόμου, το οποίον όσον πληρέστερον κατανοεί το όν, τόσον πλησιέστερον αυτού ευρίσκεται και τόσον περισσότερον πληρούται φωτός.

Είναι δυνατόν ο σημερινός άνθρωπος να κατανοήση τον Παρμενίδην; Eίναι δυνατόν να ακολουθήση την εναγώνιον οδόν αυτού δια την ανεύρεσιν της αληθείας;

Φαίνεται ότι αυτό είναι ιδιαιτέρως επίπονον ή σχεδόν ανέφικτον. Οι περισσότεροι ακόμη και εκ των προγενεστέρων, δυσχεραίνονται να τον κατανοήσουν. Θεωρούν αυτόν ως φυσικόν φιλόσοφον και δίδουν ιδιαιτέραν έμφασιν εις τας πυθαγορείους απόψεις αυτού²⁴. Αλλοι θεωρούν ότι εκφράζει μόνον μυστικιστικάς τάσεις και κινείται εις τον χώρον της μεταφυσικής ή ότι ενδεχομένως είχεν ο ίδιος υπερφυσικάς εμπειρίας και υπό το κράτος αυτών έγραψεν το ποίημα του, το οποίον παραλληλίζεται εν πολλοίς προς το έργον του Δάντου²⁵. Αλλοι πιστεύουν ότι η κατ' αυτόν αλήθεια εκφράζει απλώς την φύσιν των πραγμάτων²⁶, άλλοι θεωρούν αυτόν ορθολογιστήν και πρόδρομον των νεωτέρων ορθολογιστών φιλοσόφων ήτοι των Descartes, Spinoza²⁷ και Leibnitz. Ωρισμένοι πιστεύουν ότι πλησιέστερον προς τον Παρμενίδην ευρίσκονται κυρίως οι ιδεαλισταί και ιδιαιτέρως οι Fichte, Schelling και Bradley²⁸. Ετεροι θεωρούν "μονότονον" την φιλοσοφίαν του Παρμενίδου, χωρίς εν τούτοις να αρνούνται ότι οδηγεί τον άνθρωπον εις ανοδικήν πορείαν²⁹.

Διά τους πολλούς ο Παρμενίδης παραμένει δυσνόητος και διισχυρίζονται ότι εισάγει έν σύστημα φυσικής φιλοσοφίας, το οποίον είναι ενδεχομένως επηρεασμένον από τας κοσμογονικάς αντιλήψεις του Ησιόδου και ότι εν αυτώ υφίστανται ουσιώδεις αντιφάσεις³⁰. O Heidegger³¹ εντρυφήσας βαθύτερον εις τον Παρμενίδην ανεγνώρισεν την αξίαν του έργου του και εκφράζει τον θαυμασμόν του διά την ανάλυσιν της εννοίας του όντος και την συνεχή αναζήτησιν της αληθείας.

Ο Κierkegaard πλησιάζει τον Παρμενίδην εις την αναζήτησιν της αληθείας και του απολύτου. Εντός της εσωτερικής αγωνίας διά την ανεύρεσιν της αληθείας αναγνωρίζει ότι μόνον εντός του Θείου υφίσταται η Αλήθεια, υπό την απόλυτον έννοιαν αυτής.

Το όν του Παρμενίδου, το αγέννητον³², το ατρεμές³³ , το ατέλεστον³⁴, το ακίνητον³⁵, το άναρχον³⁶, το άπαυστον³⁷, το έν, το ούλον³⁸, το ουδέ διαιρετόν³⁹ εκφράζει τας αποδιδομένας ιδιότητας προς το θείον όπως το αντελήφθησαν κατά την όντως μονοθεϊστικήν αντίληψιν αυτών οι αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι, τόσον ο Παρμενίδης και ο Ηράκλειτος, όσον ο Σωκράτης και ο Κλεάνθης⁴⁰.

Το φως το Παρμενίδου εκφράζει τας πνευματικώς ορατάς ενεργείας του θείου, αι οποίαι διαλάμπουν εις την ψυχήν και κατευθύνουν όλον το Είναι του αναγεννουμένου πνευματικώς ανθρώπου⁴¹. Εντός του κόσμου του φωτός προσπαθεί να εισαγάγη τον άνθρωπον ο Παρμενίδης, διά να τον καταστήση ικανόν να δυνηθή να διακρίνη και να νοήση την παρουσίαν του Οντος εντός της ιδίας του ψυχής, να ίδη τα πάντα και διά μέσου του πνευματικού φωτός να αντιληφθή την παρουσίαν του όντος εν παντί (ομού παν)⁴².

Πως θα ηδύνατο ο σημερινός άνθρωπος να κατανοήση τον λόγον του Παρμενίδου;

Πέντε αιώνας προ της ενανθρωπίσεως του Υιού και Λόγου του Θεού, ο Παρμενίδης ωμίλει διά το "φως το αληθινόν"⁴³ και εκάλει τον άνθρωπον να ανέλθη εις το άρμα το κατευθυνόμενον υπό των αρετών, διά να γνωρίση την Αληθειαν και να κατανοήση το Όν.

Είκοσι ένα αιώνας μετά την έλευσιν του Φωτός και της Αληθείας, αι φωναί της παγκοσμιοποιήσεως καλούν τον άνθρωπον να εισέλθη εις το λυκόφως της πνευματικής ζωής, να καταθλίβεται και να άγχεται εις τον δαίδαλον του ευδαιμονισμού και των οικονομικών διεκδικήσεων, υποσχόμεναι την κατάπαυσιν της αγωνίας και του ζήλου διά την αιωνιότητα, την απελευθέρωσιν του εκ του "ενθέου πάθους" και την υποκατάστασιν της εκφραστικής γνησιότητος του προσώπου του έσω ανθρώπου υπό του ανεκφράστου προσώπου της παγκοσμιοποιουμένης κοινωνίας.

1. Ο Παρμενίδης είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της Ελεατικής σχολής, η οποία ιδρύθη υπό του Ξενοφάνους του Κολοφωνίου. Εγεννήθη ούτος το 514 και έζησεν έως το 440 π.Χ. Υπέστη έντονον επίδρασιν εκ της Πυθαγορίου διδασκαλίας καθ΄ όσον υπήρξεν μαθητής του Αμεινίου, υιού του Διοχαίτου. Συμφώνως προς τον Διογένην τον Λαέρτιον ήσκησεν νομοθετικόν έργον εις την πατρίδα του. Ενδεχομένως ήτο ιατρός, καθ' όσον εις μίαν επιγραφήν της πατρίδος του αναφέρεται ως "Παρμενίδης Πύριτος Ουλιάδης φυσικός". Ο όρος ουλιάδης προήρχετο εκ του Ουλίου Απόλλωνος, ο οποίος ήτο ο κατ΄εξοχήν θεός της θεραπευτικής ιατρικής. Αι φιλοσοφικαί δοξασίαι του Παρμενίδου εκτίθενται εις το εξάμετρον ποίημα αυτού "Περί φύσεως", αποσπάσματα του οποίου διασώζονται κυρίως τη βοηθεία του Σιμπλικίου και του Σέξτου Εμπειρικού, εις το έργον ετέρων συγγραφέων. Το έργον του εμελετήθη εν εκτάσει εις την αρχαιότητα υπό του Πλάτωνος, του Αριστοτέλους και του Πλωτίνου, επί των οποίων ήσκησεν μεγάλην επίδρασιν. Η πρώτη κριτική έκδοσις του εν λόγω έργου εγένετο το 1573 και έκτοτε ήρχισεν τούτο να μεταφράζεται και να εκδίδεται εις την Αγγλικήν, Γερμανικήν, Γαλλικήν, Ιταλικήν και Ισπανικήν γλώσσαν. Ητο ο πρώτος φιλόσοφος, ο οποίος εξέθεσεν τας απόψεις και τας δοξασίας του υπό μορφήν ποιήματος. Οι προγενέστεροι αυτού, ο Αναξιμένης, ο Αναξίμανδρος και ο Ηράκλειτος έγραψαν εις πεζόν λόγον. Θεωρείται ως ο πατήρ της μεταφυσικής και θεμελιωτής της λογικής και της γνωσιολογίας. Αι φιλοσοφικαί δοξασίαι αυτού μετελαμπαδεύθησαν ευρύτερον υπό του Ζήνωνος του Ελεάτου και του Μελίσσου του Σαμίου.
2. Η Ελέα (λατινιστι Velia) ιδρύθη υπό των Φωκαέων το 540 πΧ εις τας ακτάς της νοτίου Ιταλίας, νοτίως του κόλπου του Sorrento, καλουμένη σήμερον Castellamare di Veglia. Εις την πόλιν αυτήν ήνθισεν μία εκ των σημαντικοτέρων φιλοσοφικών σχολών, κύριοι εκπρόσωποι της οποίας ήσαν ο Παρμενίδης και ο μαθητής αυτού Ζήνων (490-415). Η σχολή αύτη απετέλει τον αντίποδα της Ιωνικής σχολής, της οποίας ο επιφανέστερος εκπρόσωπος είναι ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος, ο οποίος υπό την ευρυτέραν έννοιαν ήτο σύγχρονος του Παρμενίδου.
3. "…το γαρ αυτό νοείν τε εστιν και είναι" Περί Φύσεως 3.
4. "…έστιν γαρ είναι, μηδέν δ' ουκ έστιν" Περί Φύσεως 6,1-2.
5. "…Ου γαρ άνευ του εόντος, εν ώ πεφατισμένον εστίν, ευρήσεις το νοείν. Περί Φύσεως 7,35-36.
6. Περί Φύσεως 2,7.
7. Η αλήθεια είναι μοναδική και αναλλοίωτος. Ηδη η ετοιμολογία της λέξεως εκ του στερητικού α και της λέξεως λήθη καθiστά αυτήν αλησμόνητον, κυρίως λόγω του πραγματισμού τον οποίον εκφράζει και του αξιολογικού συστήματος, εντός του οποίου εντάσσεται. Εκ παραλλήλου η αλήθεια είναι αλάνθαστος, δεδομένου ότι η έννοια της λήθης, συνδέεται προς την αμέλειαν και το λάθος. Η αποδοχή της αληθείας και η εδραίωσις της ζωής επί της αληθείας αποτελούν τον ουσιώδη γνώμονα της ζωής του σκεπτομένου ανθρώπου.Βλέπε σχετικώς και Heidegger M: Parmenides.Vitorio Klostermann, Frankfurt a M, 1982.
8. "…ουδέ διαιρετόν εστίν, επέι παν εστίν ομοίον" Περί Φύσεως 7,22.
9. Ο όρος ατρεμές, εκφράζων το αμετακίνητον και κατ΄ουσίαν το αμετάβλητον εις χώρον χρησιμοποιείται και υπό του Πλώτίνου κατ' επανάληψιν ήτοι " Περί αιώνος και χρόνου" 5,19-22, "Περί Προνοίας Α" 2,15, " Περί ταγαθού ή του ενός" 11,14.
10. Διά της εννοίας του όλου, ο Παρμενίδης εκφράζει την πληρότητα του όντος. Είναι έννοια πολύ ισχυροτέρα από το αμερές του Αναξαγόρου και το αμερές ή άτομον του Δημοκρίτου.
11. "…Και με θεά πρόφρων υπεδέξατο,χείρα δε χειρί δεξιτερίν έλεν" Περί Φύσεως1, 21.
12. Η αναγκαιότης του Παρμενίδου δεν επιβάλλεται έξωθεν, δεν έχει τον καταδυναστευτικόν χαρακτήρα της ανάγκης, η οποία κατευθύνει τον άνθρωπον, ενίοτε παρά την βούλησιν αυτού. Αύτη επιβάλλεται υπό της ιδίας της βουλήσεως του και αποτελεί ιδιαιτέρως θετικόν και συμβατόν προς τας προσδοκίας και τας αναζητήσεις του παράγοντα. Το όλον ποίημα του φιλοσόφου εκφράζει την εσωτερικήν χαράν αυτού διά την αναζήτησιν της αληθείας και την λυτρωτικήν έξοδον από την πλάνην.
13. "…κούραι δε οδόν ηγεμόνευον" Περί Φύσεως1, 5. Επί πλέον ο Παρμενίδης αναφέρεται και εις τας Ηλιάδας κόρας (ηλιάδες κούραι), εννοών ενδεχομένως τους οφθαλμούς της ψυχής, διά των οποίων αύτη δύναται να αντιληφθή την ωραιότητα του πνευματικού φωτός.
14. Κατά τον Σέξτον Εμπειρικόν, αι ίπποι του άρματος του ήρωος του Παρμενίδου, εκφράζουν τας ορέξεις της ψυχής, τας αλόγους ορμάς αυτής (τας αλόγους της ψυχής ορμάς τε και ορέξεις), ήτοι τας αρχεγόνους τάσεις του ανθρώπου, τας προεγωτικάς παρορμήσεις της δυναμικής ψυχολογίας, αι οποίαι πρέπει να χαλιναγωγηθούν υπό των αρετών διά να δυνηθή ο άνθρωπος να ακολουθήση ανοδικήν πορείαν και να εισέλθη εις την χώταν του φωτός και της αληθείας.
15. "…αληθείη γαρ οδηδεί" Περί Φύσεως 2,4
16. "… την οδόν-ή γαρ απ΄ανθρώπων εκτός πάτου εστίν-αλλά θέμις τε δίκη τε" Περί Φύσεως 1, 27-28.
17. "…η δέ βροτών δόξας, ταις ουκ ένι πίστις αληθής" Περί Φύσεως1,30
18. Κατά τον Παρμενίδην, το αιώνιον δεν ευρίσκεται εις τον χώρον του μέλλοντος, τούτο είναι ήδη αντιληπτόν από σήμερον (νυν εστίν ομού παν) Εντός της πληρότητος του όντος υπάρχει το αιώνιον Είναι.
19. O Hράκλειτος ήτο εκ των κυρίων εκπροσώπων της Ιωνικής Σχολής, έζησεv εις τηv Εφεσov και ήκμασεv κατά τηv εξηκoστήv εvvάτηv Ολυμπιάδα ήτoι τo 504-501 π.Χ. Η πρoσωπικότης τoυ επρoβλημάτιζεv τoυς συγχρόvoυς τoυ, oι oπoίoι παρ’όληv τηv αvαγvώρισιv της σoφίας τoυ είχov τηv αίσθησιv ότι ήτo ιδιόμoρφoς, τόσov λόγω της συvθετότητoς τoυ έργoυ τoυ όσov και λόγω της ιδιαιτερότητoς της συμπεριφoράς τoυ. Υπό τoυ Τίμωvoς τoυ Φιλιασίoυ, o oπoίoς ήτo σατυρικός πoιητής τoυ τρίτoυ π.Χ αιώvoς, o Ηράκλειτoς απεκαλείτo αιvιγματoπoιός (αιvικτής) Διoγ. Λαέρτ. IΧ, 6. Ο Σoύδας αvαφέρει ότι απεκλήθη “Σκoτειvός”, λατιvιστί obscurus (Κικέρωv de finibus II,5,15). Ως σκoτειvός αvαφέρεται και υπό πoλλώv vεωτέρωv μελετητώv, λόγω τωv δυσvoήτωv εvvoιώv τωv απoσπασμάτωv τoυ έργoυ τoυ. Τo έργov τoυ Ηρακλείτoυ παρεδόθη εις ημάς απoσπασματικώς. Ως αvαφέρει o Διoγέvης o Λαέρτιoς, τo βιβλίov “Περί φύσεως”, τo oπoίov συvέγραψεv και αφιέρωσεv εις τo ιερόv της Αρτέμιδoς, διηρήτo εις τρία μέρη, ήτoι (α) εις τo περί τoυ σύμπαvτoς, (β) εις τo πoλιτικόv και (γ) εις τo θεoλoγικόv.
20. Κατά τον Nietze ο Παρμενίδης αποτελεί τον αντίποδα του Ηρακλείτου. Εν τούτοις ούτος δέχεται την καθαρότητα της σκέψεως αυτού και την αγωνίαν του διά την Αλήθειαν, θεωρών όμως τον Ηράκλειτον υπέρτερον αυτού.
21. Ο λόγoς πρoσλαμβάvει πoλλάς εvvoίας εις τoυς αρχαίoυς και vεωτέρoυς συγγραφείς. Εκφράζει τov πρoφoρικόv και γραπτόv λόγov,τηv συμφωvίαv μεταξύ τωv αvθρώπωv, τηv φήμηv, τηv εκτίμησιv, τηv διάδoσιv τωv απόψεωv, τηv δημoσίαv δήλωσιv τωv πεπoιθήσεωv τoυ αvθρώπoυ ή τηv απoλoγίαv αυτoύ. Εκφράζει εκ παραλλήλου τov εσωτερικόv λόγov, τηv σκέψιv τηv έχoυσαv λoγικήv συvέχειαv, τov voύv. Εκφράζει τηv μαθηματικήv αvαλoγίαv και τηv σχέσιv, η oπoία υφίσταται μεταξύ συγκριvoμέvωv στoιχείωv. Εκφράζει τηv φύσιv τωv πραγμάτωv και τηv αιτίαv της υπάρξεως αυτώv. Επιπρoσθέτως εκφράζει τηv ρυθμιστικήv αρχήv, η oπoία διέπει τας εvεργείας τoυ αvθρώπoυ και τηv υφισταμέvηv έλλoγov σκoπιμότητα τωv πράξεώv τoυ. Κατά τov Αξελόv o Λόγoς απoτελεί τηv ψυχήv και τo πvεύμα της ηρακλειτίoυ διαλεκτικής, συvυφαιvόμεvoς αρρήκτως μετά τoυ κόσμoυ. Βλ.Αξελoύ Κ: Ο Ηράκλειτoς και η Φιλoσoφία.Εξάvτας Αθήvαι 1974,σελ57. Εις τov Ηράκλειτov o Λόγoς εκφράζει, κατά κύριov λόγov, τηv υπερτάτηv αρχήv, τηv αϊδιov ύπαρξιv τηv πηγήv της δημιoυργίας (Πρβλ.Iωαv.α 1) και τηv αιώvιov αλήθειαv.Ο Ηράκλειτoς, ως καθίσταται αvτιληπτόv είχεv τηv αίσθησιv της μovαδικής υπερτάτης αρχής, εισάγωv διά τoυ Λόγoυ τηv εv αυτώ εγκρυπτoμέvηv έvvoιαv τoυ Θείoυ. Βλ. Ειρηvαίoυ Ελεγχoς 1,8,5 PG 532Β-556Β, Ωριγέvης Εις Iωάvvηv 2,13, PG 14,148 CD και Εις Iωάvvηv 1,42, PG 14,101C-104 Α, Κατά Κέλσoυ Α,V,16. Θεoδωρήτoυ, Θεραπευτική 2 PG 83 852C-853, Α. Χρυσoστόμoυ,Εις Ματθαίov 16,2 PG 57,240. Θεoδωρίτoυ Εκκλησιαστική Iστoρία 2,6 PG 1013Α Επιφαvίoυ Κατά αιρέσεωv 3,1,72,4 PG 42,380Α, Iσιδώρoυ Πηλ. Επιστoλαί 4,142 PG 78 1224ΑΒ.Μακαρίoυ Αιγυπτίoυ.Ομιλίαι Πvευματικαί 12,7 PG 34,561Α Θεoδώρoυ Στoυδίτoυ, Εις τov μέγαv Iωάvvηv 9,9 PG 99 781D-784Α.
22. Ο κύκλoς εκφράζει συχνά τηv πvευματικήv πoρείαv της αvθρωπίvης ψυχής, διά τηv oπoίαv εκάστη στιγμή είvαι δυvατόv vα απoτελέση τo τέλoς τoυ παλαιoύ αvθρώπoυ και τηv αρχήv τoυ vέoυ, τo τέλoς εvός πvευματικoύ σταδίoυ και τηv αρχήv εvός vέoυ και εv γέvει εκάστη στιγμή της ζωής δύvαται vα εκφράση τo τέλoς και τηv αρχήv. Βλέπε εκ παραλλήλου την ανάλογον άποψιν του Ηρακλείτου. Απoσπ. DK22 B103 Πoρφύριoς εις Ξ 200.
23. "…αι γαρ στενότεραι πλήντο πυρός ακρήτοιο, αι δ' επί ταις νυκτός μετά δε φλογός ίεται αίσα"
24. Βλέπε Zeller, Edward. Outlines of the History of Greek Philosophy. New York: Holt, 1889.
25. Βλέπε σχετικώς Anderson, W: Dante the Maker, Routledge and Kegan Paul Ltd., 1980.
26. Βλέπε Curd P: The legency of Parmenides. Princton University Press 1997.
27. Ο Spinoza υπεστήριζεν ότι το σύμπαν είναι το μεγαλύτερον σύνολον πιθανοτήτων και ότι η αντικειμενική αλήθεια είναι ισοδύναμος της λογικής αναγκαιότητος.
28. Ο Bradley ισχυρίζεται ότι όλοι οι πιθανοί κόσμοι είναι δυνατόν να υπάρξουν εντός του χώρου της Απολύτου Πραγματικότητος.Ο ιδεαλισμός συνεκρούσθη ισχυρώς μετά του λογικού θετικισμού και της αναλυτικής φιλοσοφίας των μέσων του εικοστού αιώνος.
29. Βλέπε σχετικώς Gomperz, Theodor. Greek Thinkers: A History of Ancient Philosophy. New York: Scribner's, 1901.
30. Βλέπε σχετικώς: Anscombe GE: "Parmenides, mystery and contradiction" Proceedings of the Aristotelian Society, 1968;69:125-132.
31. O Heidegger (1889-1976) υπήρξεv εκ τωv μεγαλυτέρωv φιλoσόφωv τoυ εικoστoύ αιώvoς, είς εκ τωv θεμελιωτώv της υπαρξιακής φαιvoμεvoλoγίας. Εγεvvήθη εις Messkirch , εσπoύδασεv Καθoλικήv θεoλoγίαv και εv συvεχεία φιλoσoφίαv εις τo Παvεπιστήμιov τoυ Freiburg, ως μαθητής τoυ Edmund Husserl. Ηδη από τo 1910 ήρχισεv vα δημoσιεύη άρθρα εις τo Der Akademiker. Επηρεάσθη ούτος τα μέγιστα εις τηv διαμόρφωσιv τωv φιλoσoφικώv δoξασιώv τoυ τόσov από τoυς Husserl και Nietsche όσov και από τov Kierkegaard. Υπήρξεv λάτρης τoυ Ελληvικoύ πvεύματoς και αι αvαφoραί τoυ εις τo έργov τωv Ελλήvωv φιλoσόφωv είvαι πoλυάριθμoι εις όλα τoυ τα έργα.Τo συγγραφικόv τoυ έργov είvαι τεράστιov. Τo πλέov σημαvτικόv εκ τωv έργωv τoυ διά τoυ oπoίoυ διαγράφεται όλov τo φιλoσoφικόv τoυ περίγραμμα είvαι τo “Είvαι και Χρόvoς”.To 1967 ετιμήθη υπό της Ακαδημίας Αθηvώv εις τηv oπoίαv εις τας 4 Απριλίoυ έδωσεv διάλεξιv υπό τov τίτλov “Die Herkunft der Kunst und die Bestimmung des Denkens”. Απέθαvεv εις Messkirch εις τας 28 Μαϊoυ τoυ 1976. Επί του Παρμενίδου βλέπε το έργον αυτού:Heidegger M: Parmenides. Vitorio Klostermann,Frankfurt a M,1982
32. Παρμενίδης "Περί Φύσεως"8,3.
33. Εν αυτώ 8,4.
34. Εν αυτώ 8,4.
35. Εν αυτώ 8,26/8,38.
36. Εν αυτώ 8,27.
37. Εν αυτώ 8,27.
38. Εν αυτώ 8,4/8,38.
39. Εν αυτώ 8,22.
40. O Kλεάvθης εγεvvήθη εις τηv Ασσov της Λυδίας τo 331. Εγέvετo μαθητής τoυ Ζήvωvoς τoυ Κιτιέως (336-264 πΧ) και έζη εις τας Αθήvας εv πλήρει πτωχεία, εργαζόμεvoς χειρovακτικώς και σπoυδάζωv φιλoσoφίαv. Διεδέχθη τov Ζήvωvα εις τηv Στoάv, εις τηv oπoίαv εδίδαξεv από τo 263 έως τo 232. Μαθηταί τoυ υπήρξαv o Χρύσιππoς (281-208 πΧ) και o Αvτίγovoς o II. Eγραψεv περί τα 50 έργα εκ τωv oπoίωv oλίγα μόvov απoσπάσματα διεσώθησαv από τov Διoγέvηv τov Λαέρτιov και τov Στoβαίov.Τo γvωστότερov και σημαvτικότερov ίσως έργov τoυ είvαι o “Υμvoς πρoς τov Δία”, έχov σαφώς μovoθεϊστικόv χαρακτήρα και φέρov βαθέως εκπεφρασμέvov τov Ηρακλείτιov στoχασμόv. Ο Κλεάvθης απέθαvεv εξ αυτoεπιβληθείσης στερήσεως τρoφής τo 232π Χ εις ηλικίαv 99 ετώv.
41. Πρβλ. Συμεώνος του Νέου Θεολόγου: Λόγος ΙΓ:
    "Πάλιν εκλάμποι μοι το φως,πάλιν τρανώς οράται
    πάλινα ανοίγει ουρανούς,πάλιν τέμνει την νύχταν.
    Πάλιν παράγει άπαντα, πάλιν οράται μόνον.
    Πάλιν απάντων έξω με ποεί των ορωμένων".
    Και ακολούθως Λόγος ΙΖ: "Αλλ'ω φως λάμψον εις αυτούς,λάμψον όπως ιδόντες
    Πεισθώσι ότι φως συ αληθώς υπάρχεις"
42. Παρμενίδης "Περί Φύσεως"8,5. Πρβλ και Συμεώνος του Νέου Θεολόγου. Λόγος ΚΒ:
    "Βλέπει μεν το φως εν πρώτοις, έπειτα και πάσαν κτίσιν
    Την εν τω φωτί, ω θαύμα ούτως ο λαμφθείς τω θείω
    Πνεύματι ψυχήν ευθέως, του φωτός εν μετουσία…ωτός
    Τούτοις δίδοσι το βλέπειν τα εν τω φωτί τω θείω"
43. Ιδε εκ της ακολουθίας των ωρών, ευχήν της Α΄ ώρας "Χριστέ το φως το αληθινόν, το φωτίζον και αγιάζονπάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσομον…"

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αξελoύ Κ: Ο Ηράκλειτoς και η Φιλoσoφία. Εξάvτας, Αθήvαι 1974.

Anderson, William, Dante the Maker, Routledge and Kegan Paul Ltd., 1980.

Anscombe GE: " Parmenides, mystery and contradiction". Proceedings of the Aristotelian Society. 1968;69:125-132.

Biemel, Walter. Trans. J.L. Mehta. Martin Heidegger: An Illustrated Study. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich. 1976.

Burnet J: Early Greek Philosophy. New York: Barnes and Noble, 1962.

Cooper L: The Greek genius and its influence Ithaca,New York, Cornell University Press 1952.

Curd P: The legency of Parmenides. Princeton University Press 1997.

Diels H: Parmenides Lehrgendicht mit einem Anhang ueber griechische Thueren und Schloeser. berlin, Druck und Verlag von Georg Reimer 1897.

Diels Η, Kranz W, Die Fragmente der Vorsokratiker, Berlin: Weidmannsche Verlags-buchhandlung,1951.

Διoγέvoυς Λαερτίoυ: Βίoι και γvώμαι τωv εv Φιλoσoφία Ευδoκιμησάvτωv. R.D.

Επικτήτoυ: Εγχειρίδιov Εις. Epicteti Dissertationes ab Arriani digestae H. Schenkl, Stutgardiae aed. Teubneri 1965.

Hegel GWF: Vorlesungen uber die Geschichte der Philosophie, III, Werke XV, ed. Philipp Marheineke. Berlin 1832-1845.

Hegel GWF: Phaenomenologie des Geistes, Werke II, Berlin 1832-1845.

Hegel GWF: Lectures on the History of Philosophy ed. Hoffmeister 1940.

Heidegger M: Sein und Zeit Tόbigen,(16 ed) Max Niemeyer Verlag 1986.

Heidegger Μ: Plato's Doctrine of Truth, tr. John Barlow, Philosophy in the Twentieth Century , Vol. III, eds. William Barret and Henry D. Aiken. New York: Harper & Row,1971.

Heidegger M: Parmenides. Vitorio Klostermann, Frankfurt a M, 1982.

Hicks.Vol.2. Loeb Classical Library, Harvard University Press Cambridge, Mass. 1959.

Fell, Joseph. Heidegger and Sartre: An Essay on Being and Place. New York: Columbia University Press 1979.

Frede M: Essays in ancient philosophy. Clarendon Press.Oxford 1987.

Gomperz, Theodor. Greek Thinkers: A History of Ancient Philosophy. New York: Scribner's, 1901.

Kirk GS: Natural changes in Heraclitus. Mind 1951; 60:35-42.

Kirk G.S, Raven J.E, Schofield M: Τhe Presocratic Philosophers: A critical History with a selection of texts. Second Edition, Cambridge University press 1995.

Κλεάvθης: Υμvoς εις τov Δία Εις Stobaeus I,537 Stoicorum Veter um Fragmenta H. von Arnim, Stuttgart 1903-5.

Long AA: The principles of Parmenides's cosmology. Phronesis 1963; 8:90-107.

Μπαλoγιάvvης Σ.I: Η Ψυχoθεραπεία κατά τήv αρχαιότητα. Τόμoς I. Καλoγήρoυ. Θεσσαλovίκη 1990.

Μπαλoγιάvvης Σ: Τo άγχoς εις τηv φιλoσoφίαv τoυ Kierkegaard. Γρηγόριoς Παλαμάς,1988; 721:8-13.

Μπαλoγιάvvης Σ: Ο Σωκράτης κατά τov Kierkegaard. Αρχεία Ελληvικής Iατρικής 1994;11:349-259

Μπαλογιάννης Σ.Ι.: Soeren Kierkegaard: Η αγωνία και η θλίψις ενός στοχαστού. Εγκέφαλος 41;33-58, 2004

Μπαλoγιάvvης Σ.I.: Tα βιώματα της ψυχής εις τov φιλoσoφικόv στoχασμόv τoυ Soren Kierkegaard. Εγκέφαλoς 2000; 37:88-111.

Μπαλoγιάvvης Σ.I.: Ηράκλειτoς o Εφέσιoς, o πρόδρoμoς της υπαρξιακής φιλoσoφίας. Γρηγόριoς Παλαμάς 2000; 83:291-336.

Nietsche F: Filosophie im tragischen Zeitalter der Griechen Ed. M. Cowan, Chicago 1962.

Πλωτίvoυ Εργα: Tomus II, Enneades IV-V Edit. Paul Henry et Hans-Rudolf Schwyzer, Oxonii 1977.

Riezel K: Parmenides. Frankfurt a M, Vitorio Kioslemann 1934.

Pούσος Ε: Οι Προσωκρατικοί. Τόμος Γ, Παρμενίδης. Στιγμή, Αθήναι 2002.

Ruttenberg W: Soren Kierkegaard. Berlin 1929.

Russel B: Οι Πρoσωκρατικoί. Μετ. Α. Χoυρμoυζίoυ. Εκδ. Αρσεvίδη, Αθήvαι.

Schuhl PM: Essai sur la formation de la Pensιe Grecque: 2d edit: Paris 1949

Schwalb H: Sein und Doxa bei Parmenides. Wiener Studien 1953; 66: 50-75.

Vlastos G: Parmenides: Theory of Knowledge. Transactions and Proceedings of the American Philological Asssociation 1946; 77:66-77.

Zeller, Edward: Outlines of the History of Greek Philosophy. New York: Holt, 1889.