Ψυχιατρική και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης:
Εξοικείωση με την ψυχική αρρώστια ή Διαστρέβλωση-Εκμετάλλευση της πραγματικότητας;
ΔΗΜΕΛΛΗΣ Δ.
404 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Λάρισας

Περίληψη

Όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια ειδικοί της ψυχικής υγείας εμφανίζονται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είτε ως ειδικοί συνεργάτες, είτε ως υπεύθυνοι αυτόνομων εκπομπών, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή που περιγράφεται συνοπτικά με τον όρο: "psychomedia". Το άρθρο αποτελεί μια ανασκόπηση των σημαντικότερων άρθρων που έχουν δημοσιευθεί στο διεθνή επιστημονικό τύπο αναφορικά με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της σύγχρονης αυτής πρακτικής, καθώς και μια επισήμανση της ανάγκης για τη θέσπιση συγκεκριμένων δεοντολογικών αρχών που θα είναι εναρμονισμένες στις σύγχρονες απαιτήσεις.

Λέξεις κλειδιά: Ψυχιατρική, ψυχολογία, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τηλεόραση.

Πέρα από κάθε αμφιβολία, η ψυχιατρική αποτελεί εκείνη την ειδικότητα της ιατρικής που βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με το κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσεται και ασκείται, περισσότερο από κάθε άλλη. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο ο ψυχιατρικός άρρωστος κυμαίνεται από τον έναν πόλο της απόλυτης εξιδανίκευσης (ο θεϊκά "ευλογημένος" της αρχαιότητας) μέχρι αυτόν της απόλυτης απόρριψης (ο δαιμονισμένος "μάγος" του μεσαίωνα) αντανακλώντας και στις δυο περιπτώσεις το ίδιο ακριβώς συναίσθημα: το φόβο απέναντι στην ψυχική αρρώστια που πηγάζει από την άγνοια για τα βαθύτερα αίτια της δυσκολεύοντας τις όποιες προσπάθειες πρόληψης και θεραπευτικής αντιμετώπισης.

Ακόμη και σήμερα, παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο που έχει σημειωθεί στον τομέα των νευροεπιστημών και τις "κατακτήσεις" στο πεδίο τόσο της αιτιολογίας όσο και της θεραπείας των ψυχιατρικών διαταραχών, ο φόβος παραμένει σχεδόν αναλλοίωτος σε ποιότητα και ένταση αν και "μεταλλάσσεται" εκφραζόμενος άλλες φορές σαν υπερβολικό ενδιαφέρον και άλλοτε σαν μια στάση περιχαράκωσης του αρρώστου, που λίγο διαφέρει στην ουσία της από τη στάση απόρριψης άλλων εποχών.

Παράλληλα, στην εποχή μας, που όχι άδικα χαρακτηρίζεται σαν εποχή των "mass media" (των μέσων μαζικής ενημέρωσης) η ψυχιατρική και o ψυχιατρικός άρρωστος "περνούν" στις πλατιές μάζες μέσα από τις εφημερίδες με στήλες αφιερωμένες στην ψυχική υγεία, με κινηματογραφικές ταινίες που άλλοτε επιχειρούν να "μιμηθούν" και να αναδομήσουν τη ζωή του ψυχιατρικού ασθενή κι άλλοτε "χρησιμοποιούν" το φόβο απέναντι στον ψυχικά άρρωστο για να κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον του κοινού (επιτείνοντας έμμεσα τον στιγματισμό των ψυχικά ασθενών)^16,17,18 και πιο πρόσφατα με τηλεοπτικές εκπομπές σταθερής μετάδοσης και διάρκειας. Η ενασχόληση αυτή των ΜΜΕ με την ψυχιατρική αξίζει ιδιαίτερης προσοχής γιατί τείνει να διαμορφώσει μια χωριστή περιοχή γνωστή (στις Η.Π.Α.) με τον όρο "psychomedia".

Η διεθνής βιβλιογραφία αναφορικά με το ζήτημα είναι αρκετά περιορισμένη και εστιάζει μάλλον στο "πως" πρέπει να γίνεται η ενασχόληση του γραπτού και ηλεκτρονικού τύπου καθώς και των κινηματογραφικών ταινιών με τέτοια ζητήματα, στην ηθική και τη νομολογία και λιγότερο στην επίπτωση που έχουν αυτού του είδους τα προγράμματα τόσο στους συμμετέχοντες όσο και στο κοινό κι αυτό γιατί η επίπτωση είναι (μεθοδολογικά) δύσκολο να προσδιορισθεί.

Οι πρώτες βιβλιογραφικές αναφορές για την χρήση της τηλεόρασης από την ψυχιατρική και την ψυχολογία αλλά κυρίως για τη χρήση των δεύτερων από την πρώτη ανάγονται στη δεκαετία του 1970 (American Psychiatric Association, 1977) με τη δημοσίευση οδηγιών προς ειδικούς της ψυχικής υγείας που εμφανίζονται στα ΜΜΕ¹. Το 1983 οι Frank και Zimmerman και το 1984 οι McCall, Gregory, & Murray, επεσήμαναν με άρθρα τους τη χρησιμότητα της παρουσίας ψυχιάτρων και ψυχολόγων σε τηλεοπτικά προγράμματα (κυρίως σε δελτία ειδήσεων) με το ρόλο του ειδικού σχολιαστή τονίζοντας τα πλεονεκτήματα της πρωτογενούς πρόληψης και της ενημέρωσης του κοινού αναφορικά με τις διαθέσιμες υπηρεσίες ψυχικής υγείας^2-4. Ο Zimmerman (1983) ειδικά, επισημαίνει το ρόλο του ψυχιάτρου/ψυχολόγου στο να διευκολύνει το τηλεοπτικό κοινό να κατανοήσει τις προσωπικές και κοινωνικές αξίες και συμπεριφορές⁴. Λίγο αργότερα οι Canter και Breakwell (1986) παρακινούν τους ειδικούς να "αδράξουν" την ευκαιρία και να καταστήσουν ευρέως γνωστή την αξία της ψυχολογίας στο πλατύ (τηλεοπτικό) κοινό⁵. Πιο πρόσφατα, τόσο οι Hyler και συν. (1991) όσο και οι Wilson και συν (1999) δεν μιλούν απλά για μια ευκαιρία που θα πρέπει να αδράξουν οι ειδικοί της ψυχικής υγείας αλλά τονίζουν την υποχρέωση τους, πλέον, να παρέμβουν για να αποκαταστήσουν τον στιγματισμό και την παραποίηση της εικόνας τους που υφίστανται οι ασθενείς από τα ΜΜΕ.^16,17

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, επίσης, εμφανίσθηκαν άρθρα που τηρούσαν μια πιο κριτική στάση απέναντι στο ζήτημα, επισημαίνοντας σφάλματα αλλά και μελλοντικούς κινδύνους. H Robinson (1982) κατέγραψε ότι τόσο οι ειδικοί της ψυχικής υγείας αλλά και πολύ περισσότερο οι τηλεπαρουσιαστές που παρουσίαζαν προγράμματα με θέμα οικογενειακά προβλήματα δεν τηρούσαν τις κοινά αποδεκτές αρχές της επιστημονικής σκέψης, επισημαίνοντας ότι αυτή η απομάκρυνση από τις θεμελιωμένες αρχές απειλεί την αξιοπιστία του επαγγέλματος⁶. Επιπλέον το 1985 οι Bumpass & Cody ðροειδοποιούν του θεραπευτές που πραγματοποιούν δημόσιες εμφανίσεις να είναι ενήμεροι για τα μεταβιβαστικά προβλήματα που μπορεί να ενσκήψουν στη θεραπευτική σχέση με τους ασθενείς τους⁷.

Κινούμενοι στο ίδιο μήκος κύματος οι Pallak and Kilburg και ο Kessler επισημαίνουν την αναγκαιότητα θέσπισης νέων κανόνων ηθικής αλλά πιθανώς και νομικών αρχών που θα διέπουν την εμφάνιση και τη συνεργασία ψυχιάτρων και ψυχολόγων με τηλεοπτικές εκπομπές^8,9.

Η παρούσα ανασκόπηση, κατά μείζονα λόγο θα ασχοληθεί με την επίπτωση που έχει κυρίως η τηλεόραση στη διαμόρφωση της εικόνας του ψυχιατρικού αρρώστου στο τηλεοπτικό κοινό, μιας και η τηλεόραση αποτελεί ένα μέσο που με την εξάπλωση του "εισβάλει" πρακτικά σε όλες τις κοινωνικές ομάδες και μπορεί να διαμορφώνει τάσεις, στάσεις και απόψεις στις πλατιές λαϊκές μάζες. Σκοπός της είναι να ανακεφαλαιώσει την εξέλιξη και να περιγράψει την σημερινή Ελληνική πραγματικότητα σε ότι αφορά τα "psyhomedia" και να θέσει ερωτήματα σχετικά με την ανάγκη θέσπισης κανόνων ηθικής που θα διέπουν τη λειτουργία τους.

Η γένεση και η ανάπτυξη των "psychomedia"

Οι Bouhoutsos και συν. τοποθετούν χρονικά την εμφάνιση των πρώτων εκπομπών με ψυχιατρικό περιεχόμενο στη δεκαετία του 1950 μέσα από μια σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών του "Popenoe Institute of Family Relations" στο Los Angeles των ΗΠΑ που εισήγαγε το κοινό των mass media στην εποχή της ψυχολογικής διερεύνησης των προβλημάτων σχέσης¹⁰. Στη δεκαετία του 1960 τη σκυτάλη έλαβε ένα νέο (ραδιοφωνικό) πρόγραμμα με την επωνυμία "Ιδιωτική Γραμμή" (Private Line) όπου ένας προσκεκλημένος επαγγελματίας της ψυχικής υγείας κατηύθυνε τους ήδη διαγνωσμένους ασθενείς σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας που βρίσκονταν στη γεωγραφική τους περιφέρεια. Σε αυτές τις πρώιμες μορφές των "psychomedia" δεν δίνονταν συμβουλές καθώς οι συμμετέχοντες συμβιβάζονταν στις απαγορεύσεις του κώδικα δεοντολογίας. Στη δεκαετία του 1970 τα εν λόγω προγράμματα άρχισαν να γίνονται ιδιαίτερα δημοφιλή και στην τηλεόραση υποχρεώνοντας την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία [ΑΡΑ], αλλά και την αντίστοιχη των Ψυχολόγων, να θεσπίσουν κώδικα ηθικής που απαγόρευε την παροχή προσωποποιημένων συμβουλών μέσα από τις εκπομπές¹. Μόλις 4 χρόνια αργότερα όμως, υπό την πίεση των παραγωγών και του κοινού, η ΑΡΑ υποχρεώθηκε να τροποποιήσει μερικώς τους κανόνες επιτρέποντας την παροχή προσωπικών συμβουλών απαγορεύοντας όμως την παροχή θεραπείας. Το λεπτό (και εν τέλει δυσδιάκριτο για τον μη μυημένο) όριο προσωπικής συμβουλής και θεραπευτικής παρέμβασης είχε σαν αποτέλεσμα την καταστρατήγηση του σε αρκετές περιπτώσεις⁸.

Στην Ελλάδα η ωρίμανση των τηλεοπτικών εκπομπών αυτών βαδίζει παράλληλα με την ωρίμανση της ιδιωτικής τηλεόρασης δείγμα του πόσο δημοφιλή και άρα κερδοφόρα είναι αυτά τα προγράμματα. Ξεκίνησαν αρχικά σαν παραστάσεις βασισμένες στην πραγματικότητα (reality-based talk-shows) με τηλεπαρουσιαστή που δεν επικαλούνταν καμιά εξειδίκευση αναφορικά με την ενασχόληση με τέτοια ζητήματα και αφορούσαν διενέξεις μεταξύ των μονάδων μιας σχέσης (οικογένεια, ζεύγος). Σύντομα μετεξελίχθηκαν σε πιο δομημένες εκπομπές με σχετικά σταθερή θεματολογία που ασχολούνται με αναγνωρισμένα προβλήματα (κατάθλιψη, προβλήματα σχέσης και διαζύγιο, κακοποίηση παιδιού και συντρόφου, παθολογική χαρτοπαιξία, εξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες κ.λ.π.) και εμπλέκουν σε ρόλο είτε παρουσιαστή είτε ειδικού συνεργάτη επαγγελματίες του χώρου της ψυχικής υγείας (ψυχιάτρους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς). Παράλληλα, την ίδια περίοδο εμφανίστηκαν και οι ειδικοί συνεργάτες των δελτίων ειδήσεων επιφορτισμένοι με το ρόλο να δημιουργούν το "ψυχολογικό profile" ατόμων που απασχολούν την επικαιρότητα, στηριζόμενοι κατά μείζονα λόγο μόνο σε ειδησεογραφικά γεγονότα κι όχι σε προσωπική επαφή.

Κριτική στην εικόνα της ψυχικής αρρώστιας στην τηλεόραση - Η Διεθνής εμπειρία

Παρακολουθώντας κανείς τις τηλεοπτικές (κυρίως) εκπομπές που ασχολούνται συστηματικά με ζητήματα που άπτονται των ενδιαφερόντων της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας θα μπορούσε να εντοπίσει αρκετά αποσπάσματα όπου επιχειρείται να τεθεί διάγνωση κι άλλα όπου με αρκετή ευκολία δίνονται επιφανειακές ερμηνείες σε συμπεριφορές ή "συμβουλές" που αγγίζουν τα όρια της "θεραπευτικής παρέμβασης". Αυτά ακριβώς τα αποσπάσματα, απαντούν καταφατικά στο ερώτημα εάν είναι αναγκαία η θέσπιση νέων κανόνων ηθικής για την ιδιαίτερη αυτή εφαρμογή της ψυχιατρικής/ψυχολογίας. Χρήσιμα συμπεράσματα μπορούν να αντληθούν από τη διεθνή εμπειρία.

Η αναθεώρηση του κώδικα ηθικής της ΑΡΑ το 1981 που έδωσε τη δυνατότητα στη νέα μορφή ψυχιατρικής/ψυχολογίας να αναπτυχθεί, προκάλεσε όμως και αρκετές διαφωνίες ήταν διατυπωμένη ως εξής: "Αν και οι ατομικές διαγνωστικές και θεραπευτικές υπηρεσίες παραμένουν περιορισμένες στα πλαίσια της επαγγελματικής σχέσης, επιτρέπεται η παροχή προσωπικών συμβουλών μέσω διαλέξεων, αλληλογραφίας, άρθρων δημοσιευμένων στο τύπο και μέσω των ΜΜΕ, υπό τον όρο ότι ο ψυχολόγος χρησιμοποιεί πρόσφατες και σχετικές πληροφορίες καθώς και υψηλού επιπέδου επαγγελματική κρίση."¹³ Η πρώτη διαπίστωση είναι ότι η ως άνω διατύπωση είναι μάλλον ασαφής, αδυνατώντας να διαχωρίσει με ακρίβεια τους όρους "προσωπική συμβουλή" και "θεραπευτική ή διαγνωστική παρέμβαση". Από την άλλη, η χρήση ή μη της επαγγελματικής κρίσης επαφίεται κυρίως στον (αυτο)έλεγχο του επαγγελματία.

Συνολικά, στη βιβλιογραφία ασκείται θετική και αρνητική κριτική αναφορικά με την παρουσία ειδικών της ψυχικής υγείας στα ΜΜΕ. Στην πρώτη κατεύθυνση κινούνται, λίγοι σχετικά, συγγραφείς (Βουhoutsos, 1983; Canter & Breakwell, 1986; Zimmerman, 1983) που υποστηρίζουν ότι η παρουσία των ειδικών ψυχικής υγείας είναι το πιο θετικό βήμα προς την κατεύθυνση της εξοικείωσης του κοινού με τα ζητήματα που αφορούν την ψυχική υγεία^4,5,11. Οι Rowe και συν (2003) επισημαίνουν ότι αν και οι περισσότερες ψυχιατρικές διαταραχές μάλλον αλλοιώθηκαν και στιγματίστηκαν έτι περισσότερο από τον τρόπο με τον οποίο προβλήθηκαν από την τηλεόραση, η κατάθλιψη μάλλον "ωφελήθηκε". Ειδικότερα οι συγγραφείς αναφέρουν ότι έγινε σαφές (από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάσθηκε η διαταραχή στα ΜΜΕ) ότι το θύμα είναι ο ίδιος o ασθενής που βρίσκεται σε κίνδυνο κι ότι τα αίτια της διαταραχής δεν είναι μόνο ψυχο-κοινωνικά αλλά και βιολογικά που απαιτούν ιδιαίτερη θεραπευτική αντιμετώπιση¹⁹. Επιπλέον, οι Wessels και συν (1999) επισημαίνουν τον καταλυτικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η τηλεόραση σαν μέσο ψυχοεκπαίδευσης με την πλατιά της διάδοση μέσα από εξειδικευμένες εκπομπές που προετοιμάζονται με τη βοήθεια επαγγελματιών ψυχικής υγείας²¹. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουν και οι Elkamel (1995) και Sogaard & Fonnebo (1996) που περιγράφουν τα αποτελέσματα της προβολής ειδικών εκπομπών είτε με τη μορφή δραματοποιημένης σειράς είτε με αυτήν των τηλε-μαραθώνιων τονίζοντας, μάλιστα, την ευνοϊκή τους επίδραση στους πληθυσμούς με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο και περιορισμένη δυνατότητα πρόσβασης σε άλλες πηγές πληροφόρησης^22,23.

Αντίθετα, πληθαίνουν οι συγγραφείς που αντιδρούν επισημαίνοντας τους κινδύνους που προκύπτουν από την αλόγιστη έκθεση ψυχιάτρων και ψυχολόγων στα ΜΜΕ (Bumpass & Cody, 1985; Henricks & Stiles, 1989; Pallak & Kilburg, 1986; Raviv et al., 1989)^7,9,12,13. Επισημαίνονται ιδιαίτερα τα αναμφισβήτητα γεγονότα ότι "δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις στα ανθρώπινα προβλήματα, ότι ο τηλεοπτικός ψυχίατρος ή ψυχολόγος δεν έχει τη δυνατότητα να συγκεντρώσει επαρκείς πληροφορίες και το ότι είναι πιθανό να υποκύψει στην υπερβολή των ΜΜΕ και την τάση τους για επιφανειακή ενασχόληση."¹³

Πιο πρόσφατα, οι Johnston & Taylor (2003), Cutcliffe & Hannigan (2001), Nairn, Coverdale & Claasen (2001), Hyler, Gabbard & Schneider (1991) και οι Wilson, Nairn, & Panapa (1999) μέσα από τις δημοσιεύσεις τους, έστω και από διαφορετικά μονοπάτια καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα, ότι δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται οι ψυχικά άρρωστοι στα ΜΜΕ είναι τέτοιος που κατά κύριο λόγο προβάλλονται τα βίαια και παρορμητικά "κομμάτια" της συμπεριφοράς τους με αποτέλεσμα να προωθείται (αντί να περιορίζεται) η έννοια του στίγματος και οι συμπεριφορές που συντείνουν στην περιθωριοποίηση των αρρώστων. Επιπλέον, οι Wilson και συν (2000) στην πρωτότυπη δημοσίευση τους αναφέρουν ότι αφού μελέτησαν αρκετές ώρες τηλεοπτικού προγράμματος που απευθύνεται σε παιδιά έως 10 ετών, παρατήρησαν ότι στο 46% αυτών υπήρχε αναφορά σε ψυχικές διαταραχές και χρησιμοποιούνταν οι όροι "τρελός" ή "το έχει χάσει" (crazy, mad, losing your mind) για να περιγράψουν καταστάσεις όπου το υποκείμενο χάνει τον έλεγχο. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι με αυτή την τακτική τα παιδιά πολύ πρώιμα υιοθετούν μια στάση απόρριψης που ξεκινάει από την καλλιέργεια του φόβου απέναντι στον ψυχικά άρρωστο^17,18,20,27.

Είναι λοιπόν προφανές ότι δεν αρκεί να προβάλλεται η ψυχική αρρώστια από τα ΜΜΕ αλλά μεγάλη σημασία έχει ο τρόπος ο οποίος είναι αυτός που εν τέλει διαμορφώνει και τη στάση του κοινού. Από τα προηγούμενα άρθρα προκύπτει ότι η συνέπεια τέτοιου είδους αρνητικής προβολής, συντελεί στον περαιτέρω στιγματισμό και περιθωριοποίηση. Επιπλέον στοιχείο προς επιβεβαίωση της προηγούμενης παρατήρησης είναι η δημοσίευση από τους Wahl & Lefkowits (1989). Οι συγγραφείς μελέτησαν την επίπτωση που είχε η προβολή ταινίας με πρωταγωνιστή έναν ψυχικά άρρωστο δολοφόνο σε ομάδες φοιτητών και κατέγραψαν μια επίταση της αρνητικής στάσης και του φόβου απέναντι στην ψυχική αρρώστια, ακόμη κι όταν της προβολής προηγούνταν ειδικό μήνυμα ότι η βία δεν είναι χαρακτηριστικό των ψυχιατρικών ασθενών²⁶.

Σε ότι αφορά την Ελληνική Νομοθεσία και τον Κανονισμό Ιατρικής Δεοντολογίας χωρίς να υπάρχει σαφής και κατηγορηματική αναφορά στο συγκεκριμένο θέμα, θίγονται γενικά (σχετικά) ζητήματα που διέπουν κυρίως την προβολή και την αθέμιτη διαφήμιση^14,15. Η παλαιότητα του κανονισμού ιατρικής Δεοντολογίας δικαιολογεί αυτήν την έλλειψη, καθιστά ταυτόχρονα, όμως επιτακτική την αναθεώρηση του και την προσθήκη σχετικών αναφορών.

Συμπεράσματα

Είναι γεγονός ότι η εποχή που περιγράφεται με τον όρο "psychomedia" και χαρακτηρίζεται από την τακτική και άτυπα "θεσμοθετημένη" παρουσία ειδικών της ψυχικής υγείας στα ΜΜΕ, έχει αρχίσει και στην Ελλάδα. Η εμπειρία από το εξωτερικό υποδεικνύει ότι δεν πρόκειται για μια παροδική ενασχόληση των Μέσων αλλά για μια συνεχώς αυξανόμενη και εξελισσόμενη τάση που οργανώνεται και αναπτύσσεται. Ο βασικοί κίνδυνοι, όπως καταγράφονται, είναι: α) η παροχή διαγνωστικών και θεραπευτικών συμβουλών που βασίζονται σε ένα (φυσιολογικά) ελλιπές-ανακριβές ιστορικό και δημιουργούν στον τηλεθεατή-"ασθενή" μια "ψευδαίσθηση" αντιμετώπισης του προβλήματος του, καλλιεργώντας ταυτόχρονα μια στρεβλή εντύπωση αναφορικά με την ψυχοπαθολογία, την αιτιολογία της και την αντιμετώπιση της και β) η διατήρηση ή και αύξηση του φόβου που ήδη υπάρχει στο πλατύ κοινό απέναντι στον ψυχιατρικό άρρωστο και η συνέχιση της απομόνωσης του μέσα από μια διαδικασία στιγματισμού.

Το μείζον ζήτημα είναι το ότι η τήρηση των κανόνων ηθικής και δεοντολογίας επαφίεται στους "ώμους" των εμπλεκόμενων ειδικών και ο έλεγχος της εφαρμογής τους στο τηλεοπτικό κοινό, γεγονός που δεν μπορεί παρά να θεωρείται ανεπαρκές. Η ανάγκη θέσπισης συγκεκριμένων κανόνων είναι επιβεβλημένη και χρειάζεται να γίνει κατά το δυνατόν έγκαιρα και με σαφήνεια για να αποφευχθούν φαινόμενα σύγχυσης και παρερμηνειών όπως διδάσκει η διεθνής εμπειρία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. American Psychiatric Association. Guidelines for psychiatrists working with the communications media. Am J Psychiatry 1977; 134(5): 609-611.
2. Frank, E. Psychology at six: Presenting psychological information to a mass audience in a news format. Clinical Psychologist, 1983 Winter; 36(2): 35-37.
3. McCall, R.B., Gregory, T.G., & Murray, J.P. Communicating developmental research results to the general public through television. Developmental Psychology, 1984 January; 20(1): 45-54.
4. Zimmerman, J. D. Psychologists' multiple roles in television broadcasting. Professional Psychology Research and Practice, 1983 April; 14(2):256-269.
5. Canter, D., & Breakwell, G.M. Psychologists and "the media." Bulletin of the British Psychological Society, 1986 August; 39: 281-286.
6. Robinson, B.E. Family experts on television talk shows: Facts, values, and half-truths. Family Relations Journal of Applied Family and Child Studies,1982, July; 31(3):369-378.
7. Bumpass, E.R., & Cody, V.F. The effect of media involvement on transference. American Journal of Psychotherapy, 1985, April; 39(2): 228-235.
8. Kessler, J.W. Beyond the guidelines of ethical/legal standards:Update-CanadianPsychology 1983, January; 24(1):1-7.
9. Pallak, M.S., & Kilburg, R.R. Psychology, public affairs, and public policy: A strategy and review. American Psychologist, 1986, September; 41 (9): 933-940.
10. Bouhoutsos, J.C., Goodchilds, J.D., & Huddy, L. Media psychology: An empirical study of radio call-in psychology programs. Professional Psychology: Research and Practice, 1986, October; 17(5): 408-414.
11. Bouhoutsos, J.C. Media psychology. The Clinical Psychologist, 1983, Winter; 36(2): 32-35.
12. Henricks, W.H., & Stiles, W.B. Verbal processes on psychology radio call-in programs: Comparisons with other helpintended interactions. Professional Psychology: Research and Practice, 1989; 20(5): 315-321.
13. Raviv, A., Raviv, A., & Yunovitz, R. Radio psychology and psychotherapy: Comparison of client attitudes and expectations. Professional Psychology: Research and Practice, 1989, April; 20(2): 67-72.
14. A.N. 1565/1939 (ΦΕΚ A/16), N. 3319/55, N.3623/56. N.Δ. 4111/60, N. 1400/83, N. 2071/92, N. 1976/91, N. 1397/83, N. 2194/94, N. 2256/94, N. 234/95.
15. Β.Δ. 25 Mαΐου/6 Ιουλίου 1955 (ΦEK A/171): "Περί κανονισμού ιατρικής Δοντλογίας".
16. Hyler SE, Gabbard GO, Schneider L. Homicidal maniacs and narcissistic parasites: stigmatization of mentally ill per sons in the movies. Hosp Community Psychiatry. 1991 Oct; 42(10):1044-8
17. Wilson C, Nairn R, Coverdale J, Panapa A. Mental illness depictions in prime-time drama: identifying the discursive resources. Aust N Z J Psychictry. 1999 Apr; 33(2):232-9.
18. Johnston I, Taylor PJ. Mental disorder and serious violence: the victims. J Clin Psychiatry. 2003 Ju1; 64(7): 819-24.
19. Rowe R, Tilbury F, Rapley M, O'Ferrall I. "About a year before the break-down I was having symptoms": sadness, pathology and the Australian newspaper media. Sociol Health Illn. 2003 Sep; 25(6):680-96.
20. Cutcliffe JR, Hannigan B. Mass media, "monsters" and mental health clients: the need for increased lobbying. J Psychiatr Ment Health Nurs. 2001 Aug; 8(4):315-21.
21. Wessels C, Van Kradenberg J, Mbanga I, Emsley RA, Stein DJ. Television as a medium for psycho-education in South Africa: analysis of calls to a men-tal health information centre after screening of a TV series on psychiatric disorders. Cent Afr J Med. 1999 Jan;45(1):1-3.
22. Elkamel F. The use of television series in health education. Health Educ Res. 1995 Jun; 10(2):225-32.
23. Sogaard AJ, Fonnebo V. Effects of a TV mental health campaign 1992. Tidsskr Nor Laegeforen. 1996 Aug 30; 116(20):2467-72. (Abstract)
24. Wilson C, Nairn R, Coverdale J, Panapa A. How mental illness is portrayed in children's television. A prospective study. Br J Psychiatry. 2000 May; 176:440-3.
25. Nairn R. Does the use of psychiatrists as sources of information improve media depictions of mental illness? A pilot study. Aust N Z J Psychiatry. 1999 Aug; 33(4):583-9.
26. Wahl OF, Lefkowits JY. Impact of a television film on attitudes toward men-tal illness. Am J Community Psychol. 1989 Aug; 17(4):521-8.
27. Nairn R, Coverdale J, Claasen D. From source material to news story in New Zealand print media: a prospective study of the stigmatizing processes in de-picting mental illness. Aust N Z J Psychiatry. 2001 Oct; 35(5):654-9.