Μία σύγχρονη νευροβιολογική προσέγγιση των διαταραχών πρόσληψης της τροφής
ΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Σ.¹, ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Π.^2
1Ψυχίατρος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Αθηνών
²Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρμακολογίας Ιατρικής Σχολής Αθηνών

Περίληψη
Οι διαταραχές της όρεξης έχουν αποτελέσει ένα από τα σύγχρονα πεδία έρευνας της Νευροβιολογίας και της Φαρμακολογίας, ιδίως μετά τη διαπίστωση ότι οι λαίμαργες απαιτήσεις για κατανάλωση υδατανθράκων ή εύγευστης γενικότερα τροφής παρατηρείται συχνότερα σε άτομα με ψυχιατρικές παθήσεις και κυρίως σε ασθενείς με διαταραχές πρόσληψης της τροφής.

Η ρύθμιση της διατροφικής συμπεριφοράς αποτελεί αναμφίβολα μία ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία. Πρόσφατα δεδομένα σε μοριακούς και γενετικούς μηχανισμούς σχετικούς με τη ρύθμιση της όρεξης και του σωματικού βάρους, συγκλίνουν στην άποψη ότι η τελική ολοκλήρωση της πρόσληψης τροφής, οι διαιτητικές προτιμήσεις και η διατήρηση του σωματικού βάρους σε επιτρεπτά όρια εξασφαλίζονται μέσω μίας λεπτής ισορροπίας στη συγκέντρωση πολυάριθμων πεπτιδίων και νευροπεπτιδίων τα οποία αλληλεπιδρούν με μονοαμίνες και νευρικά ερεθίσματα σε περιοχές του υποθαλάμου. Μεταξύ των μονοαμινών που η δράση τους εμπλέκεται στη ρύθμιση της διατροφικής συμπεριφοράς περιλαμβάνεται και η σεροτονίνη.

Η σεροτονίνη (5-ΗΤ) ασκεί ανασταλτικό ρόλο στην όρεξη και έχει αποτελέσει στόχο για την ανάπτυξη φαρμάκων κατά της υπερφαγίας και της βουλιμίας, συμπτώματα που χαρακτηρίζουν ασθενείς με διαταραχές πρόσληψης τροφής. Υφίσταται στενή σχέση μεταξύ κορεσμού, διαιτητικών προτιμήσεων και σεροτονινεργικής δραστηριότητας. Ωστόσο παραμένει άγνωστος ο ακριβής ρόλος των υποδοχέων της 5-ΗΤ στον κορεσμό καθώς και στην επιλογή τροφής εμπλουτισμένης σε υδατάνθρακα, λίπος ή πρωτεΐνη.

Σκοπός της μελέτης είναι η διερεύνηση του ρόλου των 5-HT_1A και 5-HT_2C υποδοχέων στην πρόσληψη και επιλογή τροφής εμπλουτισμένης σε υδατάνθρακα ή πρωτεΐνη αλλά με σταθερή την περιεκτικότητα σε λίπος. Χρησιμοποιήθηκαν 20 ομάδες αρσενικών επιμύων γένους Wistar που έλαβαν: φυσιολογικό ορό, βουσπιρόνη, μεσουλεργίνη, m-CPP, συνδυασμούς των 3 ουσιών και απομορφίνη. Ελάμβαναν ισοθερμιδικής αξίας Τροφή Εμπλουτισμένη σε Υδατάνθρακα (ΤΕΥ) ή Πρωτεΐνη (ΤΕΠ) αντίστοιχα. Χρησιμοποιήθηκε το πειραματικό μοντέλο κυκλικής στέρησης τροφής.

Η μεσουλεργίνη οδηγεί σε πρόσληψη και επιλογή τροφής με διπλό τρόπο δράσης: αφενός αυξάνει την ΤΕΠ όπως ακριβώς η απομορφίνη, ένας καθαρά ντοπαμινεργικός αγωνιστής, αφετέρου αυξάνει την ΤΕΥ ως ανταγωνιστής των 5-HT_2C υποδοχέων. Η βουσπιρόνη μέσω δράσης στους 5-HT_1A υποδοχείς επηρεάζει έμμεσα την πρόσληψη και επιλογή τροφής. Ο αποκλεισμός των 5-HT_2C παρά η αναστολή απελευθέρωσης 5-ΗΤ μέσω των 5-HT_1A αυτοϋποδοχέων είναι η σημαντικότερη συνθήκη για να αυξηθεί η πρόσληψη του υδατάνθρακα. Τα δεδομένα συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι οι 5-HT_2C υποδοχείς διαδραματίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στις ανορεξιογόνες ιδιότητες της 5-ΗΤ.

Τα ευρήματα αυτά διευρύνουν το πεδίο κατανόησής μας στο νευροβιολογικό υπόστρωμα της όρεξης και των διαταραχών πρόσληψης της τροφής και συμβάλλουν σε πειραματικές μελέτες που αφορούν νέα φάρμακα εναντίον της υπερφαγίας, της βουλιμίας και της παχυσαρκίας, ειδικά σε εκείνες τις ουσίες με 5-HT_2C αγωνιστικές ιδιότητες.

Λέξεις κλειδιά: Διαταραχές πρόσληψης τροφής, σεροτονινεργικό σύστημα, 5-HT_2C υποδοχείς, ισοθερμιδικές δίαιτες, πρωτεΐνη, υδατάνθρακας, κυκλική στέρηση τροφής, wistar επίμυες, βουσπιρόνη, μεσουλεργίνη, m-CPP, απομορφίνη.

Εισαγωγή

Η ψυχογενής ανορεξία, η ψυχογενής βουλιμία, η υπερφαγική διαταραχή αλλά και η παχυσαρκία περιλαμβάνονται με διακριτή συμπτωματολογία στη νοσολογική κατηγορία των διαταραχών πρόσληψης τροφής¹. Έχει αναφερθεί ότι σε διάφορες εκφάνσεις τους αφορούν έως και το 4% των εφήβων και των νέων ενηλίκων². Η θεραπευτική προσέγγισή τους βασίζεται σε ένα πολύτροπο μοντέλο. Το προτεινόμενο μοντέλο αναγνωρίζει ότι οι διαταραχές αυτές δεν οφείλονται σε μία και μοναδική αιτία ούτε διαθέτουν μία προβλεπόμενη πορεία3. Βιολογικοί, γενετικοί, κοινωνικοί, ψυχολογικοί και ψυχοδυναμικοί παράγοντες εμπλέκονται στην αιτιολογία των διαταραχών πρόσληψης της τροφής^2,3.

Πιο συγκεκριμένα, η βιολογική ευαλωτότητα που χαρακτηρίζει τις διαταραχές αυτές αφορά εκτός των άλλων παραμέτρων και στη δυσλειτουργία των νευρομεταβιβαστικών συστημάτων της σεροτονίνης (5-HT), της ντοπαμίνης (DA) και της νορεπινεφρίνης (NE), τα οποία ρυθμίζουν τη διαιτητική συμπεριφορά^2,3. Πλήθος από σχετικές μελέτες έχουν καταδείξει ότι και τα τρία προαναφερθέντα συστήματα των νευρομεταβιβαστών εμφανίζονται να δυσλειτουργούν σε ασθενείς με διαταραχές πρόσληψης της τροφής, ιδίως εκείνο της σεροτονίνης^5-7. Αυξημένα επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο μειώνουν την επιθυμία πρόσληψης τροφής, ενώ η συμπεριφορά υπερφαγίας αποδίδεται σε διαταραχή της λειτουργίας της σεροτονίνης¹. Η χρήση των εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) στους οποίους ασθενείς με διαταραχές πρόσληψης τροφής ανταποκρίνονται σε άλλοτε άλλο βαθμό, ενισχύει επίσης με τη σειρά της την άποψη περί δυσλειτουργίας του σεροτονινεργικού συστήματος του εγκεφάλου^2,8.

Πρόσφατα δεδομένα σε μοριακούς και γενετικούς μηχανισμούς που αναφέρονται στη ρύθμιση της όρεξης και του σωματικού βάρους, συγκλίνουν στην άποψη ότι η τελική ολοκλήρωση της πρόσληψης τροφής, οι διαιτητικές προτιμήσεις καθώς και η διατήρηση του σωματικού βάρους σε επιτρεπτά όρια εξασφαλίζονται μέσω μίας λεπτής ισορροπίας στη συγκέντρωση πολυάριθμων πεπτιδίων και νευροπεπτιδίων που αλληλεπιδρούν με μονοαμίνες και νευρικά ερεθίσματα σε περιοχές του υποθαλάμου^9-11. Μεταξύ των μονοαμινών αυτών περιλαμβάνεται και η σεροτονίνη, η οποία ασκεί ανασταλτικό ρόλο στην όρεξη και έχει αποτελέσει στόχο για την ανάπτυξη φαρμάκων κατά της υπερφαγίας^6,7. Ειδικότερα, κλινικές και προ-κλινικές μελέτες που διεξήχθησαν τόσο σε ανθρώπους όσο και σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι η χορήγηση εκλεκτικών παραγόντων απελευθέρωσης και αναστολής επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) όπως η φενφλουραμίνη (fenfluramine), η φλουοξετίνη (fluoxetine) και η σερτραλίνη (sertraline) επιφέρουν μείωση στην πρόσληψη της τροφής και του σωματικού βάρους^12-16. Αντιθέτως, οι σεροτονινεργικοί ανταγωνιστές ευοδώνουν την πρόσληψη της τροφής^16-18.

Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής έχουν αποτελέσει ένα από τα σύγχρονα πεδία έρευνας της Φαρμακολογίας, ιδίως μετά τη διαπίστωση ότι η βουλιμία και οι λαίμαργες απαιτήσεις για κατανάλωση υδατανθράκων ή εύγευστης γενικότερα τροφής παρατηρούνται συχνά στους ασθενείς αυτούς^1,2. Υφίσταται στενή σχέση μεταξύ κορεσμού, διαιτητικών προτιμήσεων και σεροτονινεργικής δραστηριότητας⁵. Η σεροτονίνη στα πλαίσια της υποφαγίας που προκαλεί τόσο σε ανθρώπους όσο και σε πειραματόζωα έχει βρεθεί ότι επηρεάζει και τις διαιτητικές προτιμήσεις, πρωτίστως της πρωτεΐνης και του υδατάνθρακα^5,6. Σεροτονινεργικά φαρμακευτικά ανάλογα όπως η φενφλουραμίνη και η φλουοξετίνη, οδηγούν στη μείωση της πρόσληψης θερμίδων η οποία οφείλεται στη μικρότερη πρόσληψη και κατανάλωση υδατανθράκων ενώ η πρωτεϊνική πρόσληψη παραμένει σχετικά σταθερή^19-23. Σημειώνεται πως η σεροτονινεργικού τύπου δράση αυτή, δηλαδή η συντήρηση της πρωτεϊνικής πρόσληψης και η ελάττωση της υδατανθρακικής είναι εμφανέστερη σε πειραματόζωα που υπόκεινται σε στέρηση τροφής (deprived) παρά σε ελεύθερα τρεφόμενα (free feeding)²³.

H μελέτη του σεροτονινεργικού συστήματος είναι εξαιρετικά δύσκολη εξαιτίας της πολλαπλότητας και ετερογένειας των υποδοχέων της 5-ΗΤ καθώς και της έλλειψης απόλυτα εξειδικευμένων αγωνιστών και ανταγωνιστών τους^14,18. Από τους 14 σεροτονινεργικούς υποδοχείς που έχουν μέχρι σήμερα ταυτοποιηθεί, οι 5-HT_1B και 5-HT_2C υποδοχείς εμφανίζεται να συνδέονται με τη διαδικασία κορεσμού ενώ η διέγερση των 5-HT_1A αυτοϋποδοχέων αυξάνει την πρόσληψη της τροφής^5,18,24-29. Ωστόσο παραμένει άγνωστος ο ακριβής ρόλος τόσο αυτών όσο και άλλων υποτύπων της 5-ΗΤ στον κορεσμό καθώς και στην επιλογή τροφής εμπλουτισμένης σε υδατάνθρακα, λίπος ή πρωτεΐνη^5,29. Τα στοιχεία που διαθέτουμε μέχρι σήμερα και που προέρχονται από πειραματικά μοντέλα επιλογής τροφής είναι ιδιαίτερα αντιφατικά, τόσο στα πειραματόζωα όσο και στους ανθρώπους^5,6.

Ο σκοπός μας στην παρούσα πειραματική μελέτη ήταν η διερεύνηση και η διαφοροποίηση του ρόλου των 5-HT_1A και των 5-HT_2C υποδοχέων τόσο στην πρόσληψη όσο και στην επιλογή της τροφής, από δύο ισοθερμιδικής αξίας δίαιτες εμπλουτισμένες σε πρωτεΐνη ή σε υδατάνθρακας αντίστοιχα. Χρησιμοποιήθηκε καταρχήν η βουσπιρόνη (buspirone), που δρα ως αγωνιστής στους 5-HT_1A αυτοϋποδοχείς και διεγείρει την πρόσληψη της τροφής μέσω της αναστολής της σεροτονινεργικής δραστηριότητας στους πυρήνες της ραφής στο μεσεγκέφαλο^18,19,30-32. Χορηγήθηκε επίσης η μεσουλεργίνη (mesulergine), που αποτελεί ισχυρό ανταγωνιστή των 5-HT_2C υποδοχέων αλλά μη εκλεκτικό ενώ ταυτόχρονα διεγείρει και τους D₂ υποδοχείς της ντοπαμίνης, έχει δε βρεθεί ότι επάγει την πρόσληψη της τροφής στα πειραματόζωα^18,33-35. Χρησιμοποιήθηκε και το m-CPP (m-Clorophe-nylpiperazine), ένας μη εκλεκτικός 5-HT_2C/1B αγωνιστής που εμφανίζει τουλάχιστον δεκαπλάσια εκλεκτικότητα σύνδεσης για τους 5-HT_2C υποδοχείς σε σχέση με τους 5-HT1Β και έχει βρεθεί πως ελαττώνει την πρόσληψη τροφής^24,36-38. Συνοπτικά με τη χρήση αυτών των φαρμακευτικών ουσιών ή και των συνδυασμών τους ο πειραματικός σχεδιασμός απέβλεπε στα εξής: Διεγείροντας τους δύο υπότυπους των σεροτονινεργικών υποδοχέων 1Α και 2C μόνους τους ή σε συνδυασμό μεταξύ τους (βουσπιρόνη, m-CPP) ή αποκλείοντας τον 2C (μεσουλεργίνη) μόνο του ή σε συνδυασμό με τη διέγερση του 1Α ή του 2C αντίστοιχα (βουσπιρόνη ή m-CPP), να μπορούμε να αποδώσουμε στον εκάστοτε υπό θεώρηση υποδοχέα κάθε μεταβολή που συμβαίνει στη διαιτητική συμπεριφορά των πειραματόζωων. Τέλος κρίθηκε αναγκαία λόγω του διπλού τρόπου δράσης της μεσουλεργίνης, η χορήγηση και ενός αμιγούς ντοπαμινεργικού αγωνιστή, της απομορφίνης (apomorphine) προκειμένου να μελετήσουμε τις πιθανές αλληλεπιδράσεις του σεροτονινεργικού συστήματος με το ντοπαμινεργικό στη συμπεριφορά πρόσληψης και επιλογής του είδους της τροφής. Η απομορφίνη διαθέτει γνωστή υποφαγική δράση^39,40.

Υλικό και μέθοδος

Χρησιμοποιήθηκαν αρσενικοί επίμυες γένους Wistar, μέσης ηλικίας 2 μηνών και σωματικού βάρους 230±5g, που κατανεμήθηκαν σε 20 ομάδες (8 ζώα/ομάδα). Τα ζώα παρέμεναν σε ατομικούς κλωβούς και λάμβαναν από δύο τροφεία (Α,Β) ισοθερμιδικής αξίας Τροφή Εμπλουτισμένη σε Πρωτεΐνη (ΤΕΠ) ή Υδατάνθρακα (ΤΕΥ) αντίστοιχα, με σταθερή αναλογία λίπους όμως. Οι δύο δίαιτες παρασκευάσθηκαν στο εργαστήριό μας^41,42 τα δε ακριβή ποσοστά των συστατικών τους παρουσιάζονται στον πίνακα 1.

Εφαρμόστηκε το μοντέλο κυκλικής στέρησης τροφής που συνίσταται σε εναλλαγή περιόδων σύντομης στέρησης τροφής (16 ώρες) και ελεύθερης διατροφής (32 ώρες)⁴³. Το μοντέλο αυτό εκτιμήθηκε ως το πιο δόκιμο για την παρούσα εργασία. Πριν τη διεξαγωγή του πειράματος, τα ζώα εγκλιματίστηκαν σε 3 πλήρεις περιόδους στέρησης και επανασίτισης. Τα τροφεία εναλλάσσονταν καθημερινά προκειμένου να αποφευχθεί η ανάπτυξη επιλογής τροφής με βάση τη θέση τους.

Όλες οι φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν, χορηγήθηκαν ενδοπεριτοναϊκά (i.p.) την ίδια πάντα ώρα το πρωί (9:00 και 9:30 π.μ. αντίστοιχα) στις ακόλουθες εφάπαξ δόσεις:

• Φυσιολογικός ορός (Μάρτυρες)
• Υδροχλωρική Βουσπιρόνη (0.05-0.1- 2.0-4.0 mg.kg^-1) σε φυσιολογικό ορό
• Υδροχλωρική Μεσουλεργίνη (1.0-3.0 mg.kg^-1) σε φυσιολογικό ορό
• m-CPP [m-Clorophenylpiperazine] (5.0-10.0mg.kg^-1) σε φυσιολογικό ορό
• Συνδυασμοί Μεσουλεργίνης(1.0-3.0 mg.kg^-1) με Βουσπιρόνη (0.05- 0.1- 2.0- 4.0 mg.kg^-1)
• Συνδυασμοί Βουσπιρόνης (0.05-0.1- 2.0-4.0 mg.kg^-1) με m-CPP (5.0-10.0 mg.kg^-1)
• Συνδυασμοί Μεσουλεργίνης(1.0-3.0 mg.kg^-1) με m-CPP (5.0-10.0 mg.kg^-1)
• Υδροχλωρική Απομορφίνη (1.0 mg.kg^-1) σε φυσιολογικό ορό.

Το δεύτερο φάρμακο ή ο φυσιολογικός ορός δίδονταν 30 λεπτά αργότερα μετά την πρώτη ένεση. Συνολικά μελετήθηκαν 20 ομάδες πειραματόζωων. Την τελευταία ημέρα του πειράματος χορηγούνταν οι υπό μελέτη ουσίες ή το έκδοχο (μάρτυρες) και μετά την πάροδο 4ώρου γινόταν η μέτρηση της προσλαμβανόμενης δίαιτας (ΤΕΠ και ΤΕΥ αντίστοιχα) και από τα δύο τροφεία Α και Β καθώς και της Ολικής Προσλαμβανόμενης Τροφής (ΟΠ). Η έναρξη του 4ώρου της μέτρησης γίνονταν 30 λεπτά μετά τη δεύτερη ένεση φαρμάκου ή φυσιολογικού ορού στα ζώα.

Τα αποτελέσματα εκφράζονται ως μέσοι όροι (ΜΟ) και τυπικά σφάλματα (±SE). Στη στατιστική ανάλυση οι αντίστοιχες συγκρίσεις πραγματοποιήθηκαν με τη βοήθεια της Ανάλυσης Μεταβλητότητας ως προς δύο παραμέτρους (Two Way Analysis of Variance, MANOVA), όπου στους "πολλαπλούς ελέγχους διακύμανσης" ("Multiple Range Tests") για τον καθορισμό των ομοιογενών ομάδων σύγκρισης επιλέχθηκε η μέθοδος Tukey HSD ως η πλέον επιφυλακτική, με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%. To επίπεδο της στατιστικής σημαντικότητας καθορίσθηκε στο 0,05.

Aποτελέσματα

Αποτελέσματα της δράσης της βουσπιρόνης στην όρεξη και στις διαιτητικές προτιμήσεις των επιμύων

Η βουσπιρόνη και στις τέσσερις δόσεις που χορηγήθηκε, διατήρησε την πρωτεϊνική πρόσληψη (ΤΕΠ) στα επίπεδα των μαρτύρων και στις τέσσερις δόσεις που χορηγήθηκε [F(4,35)=0.914, p<1.0], ενώ αύξησε τον προσλαμβανόμενο υδατάνθρακα (ΤΕΥ) [F(4,35)=3.237, p<0.002] καθώς και τη συνολική πρόσληψη (ΟΠ) [F(4,35)=4.146, p <0.001] (Διάγραμμα 1).

Αποτελέσματα της δράσης της μεσουλεργίνης στην όρεξη και στις διαιτητικές προτιμήσεις των επιμύων

Με τη μεσουλεργίνη τα πειραματόζωα ανέπτυξαν υπερφαγία, με αύξηση της πρωτεϊνικής (ΤΕΠ) [F(2,21)=7.909, p<0.0001] όσο και της υδατανθρακικής πρόσληψης (ΤΕΥ) [F(2,21)=2.530, p<0.009] καθώς φυσικά και στη συνολική πρόσληψη τροφής (ΟΠ) [F(2,21)=5.588, p< 0.0001] (Διάγραμμα 2).

Αποτελέσματα της δράσης του m-CPP στην όρεξη και στις διαιτητικές προτιμήσεις των επιμύων

Το m-CPP συντήρησε την πρωτεϊνική πρόσληψη (ΤΕΠ) στα επίπεδα των μαρτύρων [F(2,21)=0.950, p<1.0] και μείωσε σημαντικά την υδατανθρακική (ΤΕΥ) [F(2,21)=3.904, p<0.0001] καθώς και τη συνολική πρόσληψη (ΟΠ) [F(2,21)=2.412, p<0.007]. Παρατηρήθηκε ότι το m-CPP άσκησε την αναμενόμενη σεροτονινεργικού τύπου δράση του (Διάγραμμα 3).

Αποτελέσματα της δράσης της βουσπιρόνης στην όρεξη και στις διαιτητικές προτιμήσεις των επιμύων στους οποίους αρχικά χορηγήθηκε μεσουλεργίνη

Στο συνδυασμό μεταξύ μεσουλεργίνης και βουσπιρόνης παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στην πρωτεϊνική (ΤΕΠ) [F(4,35)=9.869, p<0.0001], στην υδατανθρακική [F(4,35)=13.871, p<0.0001 ] και στη συνολική πρόσληψη (ΟΠ) [F(4,35)=20.091, p<0.0001] (Διάγραμμα 4). Σε σύγκριση με τις αντίστοιχες ομάδες αμιγούς μεσουλεργίνης και στις ομάδες συνδυασμού των δύο ουσιών η βουσπιρόνη τείνει να αναστρέψει τη δράση της μεσουλεργίνης όσον αφορά την πρωτεϊνική πρόσληψη. Η βουσπιρόνη επίσης στις ομάδες συνδυασμού των δύο ουσιών εμφανίζει ιδιαίτερα στις μικρές δόσεις της συνέργεια με τη μεσουλεργίνη όσον αφορά την πρόσληψη του υδατάνθρακα σε σύγκριση με τις αντίστοιχες ομάδες αμιγούς βουσπιρόνης ή μεσουλεργίνης.

Αποτελέσματα της δράσης του m-CPP στην όρεξη και στις διαιτητικές προτιμήσεις των επιμύων στους οποίους αρχικά χορηγήθηκε βουσπιρόνη

Στο συνδυασμό βουσπιρόνης και m-CPP διατηρείται η πρωτεϊνική πρόσληψη (ΤΕΠ) στα επίπεδα των μαρτύρων και της αμιγούς βουσπιρόνης [F(4,35)=1.669, p<1.0], ενώ η δράση της βουσπιρόνης στην υδατανθρακική πρόσληψη (ΤΕΥ) [F(4,35)=(4,35)=13.871, p<0.0001] όσο και στη συνολική πρόσληψη (ΟΠ) [F(4,35)=14.091, p<0.0001] αναστρέφεται από το m-CPP και έτσι έχουμε κυριαρχία της δράσης του m-CPP (Διάγραμμα 5).

Αποτελέσματα της δράσης του m-CPP στην όρεξη και στις διαιτητικές προτιμήσεις των επιμύων στους οποίους αρχικά χορηγήθηκε μεσουλεργίνη

Στο συνδυασμό μεσουλεργίνης και m-CPP, η πρωτεϊνική πρόσληψη (ΤΕΠ) αυξήθηκε σημαντικά [F(2,21)=8.904, p<0.0001], ενώ η υδατανθρακική (ΤΕΥ) [F(2,21)=1.312, p<1.0] και η συνολική πρόσληψη (ΟΠ) [F(2,21)=1.794, p<1.0] παρέμειναν αμετάβλητες (Διάγραμμα 6).

Παρατηρείται ότι σε σύγκριση με τις ομάδες του αμιγούς m-CPP, η μεσουλεργίνη στις ομάδες συνδυασμού των δύο φαρμακευτικών ουσιών εμφανίζεται αναστρέφει τη δράση του m-CPP τόσο στην πρωτεϊνική όσο και στην υδατανθρακική πρόσληψη.

Αποτελέσματα της δράσης της απομορφίνης στην όρεξη και στις διαιτητικές προτιμήσεις των επιμύων

Η απομορφίνη μέσω της ντοπαμινεργικής της δράσης προκάλεσε σημαντική αύξηση στην πρωτεϊνική πρόσληψη (ΤΕΠ) [F(1,14)=4.780, p<0.0001], ενώ η υδατανθρακική πρόσληψη (ΤΕΥ) μειώθηκε [F(1,14)= 0.838, p<1,0] και η συνολική πρόσληψη παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη [F(1,14)=0.943, p<1,0] σε σύγκριση με την ομάδα των μαρτύρων (Διάγραμμα 7). Παρατηρείται ότι σε σύγκριση με τις ομάδες αμιγούς μεσουλεργίνης οι προσλαμβανόμενες ποσότητες πρωτεΐνης δεν διαφέρουν από την αντίστοιχη της απομορφίνης, γεγονός που σημαίνει ότι η αυξημένη πρωτεϊνική πρόσληψη που επιφέρει η μεσουλεργίνη πρέπει να σχετίζεται με τη ντοπαμινεργική της δράση, ενώ η αυξημένη υδατανθρακική πρόσληψη με την αντισεροτονινεργική της δράση αφού η ντοπαμίνη μειώνει τον υδατάνθρακα.

Η γενική παρατήρηση που απορρέει από όλα αυτά τα αποτελέσματα είναι ότι η δράση που ασκούν τα φάρμακα αυτά στην ολική προσλαμβανόμενη τροφή (ΟΠ) είναι αποτέλεσμα της επίδρασής τους στην προσλαμβανόμενη ποσότητα του υδατάνθρακα.

Συζήτηση

Πλήθος από μελέτες στις οποίες χορηγήθηκαν σεροτονινεργικά φαρμακευτικά ανάλογα είτε συστηματικά είτε απευθείας σε εγκεφαλικές περιοχές (π.χ. υποθάλαμος) σε πειραματόζωα, κατέδειξαν ότι η σεροτονίνη (5-ΗΤ) ασκεί ανασταλτικό ρόλο στη ρύθμιση της πρόσληψης της τροφής^14,21,44,45. Σεροτονινεργικοί αγωνιστές όπως η d-φενφλουραμίνη και η φλουοξετίνη, οι οποίοι δρουν μέσω της ενδογενούς σεροτονίνης, οδηγούν σε μειωμένη κατανάλωση θερμίδων εξαιτίας της μειωμένης πρόσληψης υδατάνθρακα ενώ δεν επηρεάζουν σημαντικά την πρωτεϊνική πρόσληψη^19-23. Η σεροτονινεργικού τύπου δράση αυτή, δηλαδή η συντήρηση της πρωτεϊνικής πρόσληψης και η ελάττωση της υδατανθρακικής είναι εμφανέστερη σε πειραματόζωα που υπόκεινται σε στέρηση τροφής παρά σε ελεύθερα τρεφόμενα²³.

Έχει επαρκώς τεκμηριωθεί ότι οι 5-HT_1B και 5-HT_2C υπότυποι των σεροτονινεργικών υποδοχέων εμπλέκονται αποκλειστικά στην υποφαγία που επιφέρει η σεροτονίνη, σε αντίθεση με τους 5-HT_1Α αυτοϋποδοχείς οι οποίοι ευθύνονται για την υπερφαγία πιθανόν μέσω της αναστολής της απελευθέρωσης σεροτονίνης από τους εγκεφαλικούς νευρώνες^5,18. Παρόλο ότι υπάρχει ένας μεγάλος όγκος πειραματικών δεδομένων, δεν έχει διασαφηνιστεί πλήρως ότι κάποιος υπότυπος σεροτονινεργικού υποδοχέα ευθύνεται για την επιλογή τροφής εμπλουτισμένης σε υδατάνθρακα, λίπος ή πρωτεΐνη^5,29.

Η μεσουλεργίνη, ένας σεροτονινεργικός ανταγωνιστής των 5-HT_2C υποδοχέων και ταυτόχρονα ντοπαμινεργικός αγωνιστής στους D₂ υποδοχείς, είναι γνωστό πως επάγει την πρόσληψη της τροφής κατά τη διάρκεια 4ωρης πειραματικής δοκιμασίας^18,46. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά μας, η μεσουλεργίνη οδηγεί σε σημαντική αύξηση στη συνολική πρόσληψη τροφής εξαιτίας της αύξησης τόσο στην πρωτεϊνική όσο και στην υδατανθρακική πρόσληψη. Η υπερφαγική αυτή απάντηση και στις δύο ισοθερμιδικής αξίας δίαιτες δεν θα μπορούσε να εξηγηθεί ως απλή αντισεροτονινεργική δραστηριότητα, καθώς γνωρίζουμε καλά ότι το σεροτονινεργικό σύστημα συντηρεί την πρωτεϊνική πρόσληψη και καταστέλλει την υδατανθρακική. Προτείνεται λοιπόν ότι η επίδραση της μεσουλεργίνης στην 4ωρη πρόσληψη τροφής είναι η έκφραση του διπλού τρόπου δράσης της- ανταγωνιστική δράση στους 5-HT_2C υποδοχείς που εντοπίζονται κυρίως στο μεσοκοιλιακό υποθάλαμο και ταυτόχρονα αγωνιστική δράση στους D₂ υποδοχείς που απαντώνται κυρίως στον πλάγιο υποθάλαμο^{28,29,33,35,47}.

Η πρότασή μας αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι η απομορφίνη, ένας γνωστός D₂ αγωνιστής, αν και προκάλεσε μείωση στη συνολική πρόσληψη της τροφής, επιμέρους επέφερε σημαντική αύξηση στην πρωτεϊνική πρόσληψη. Έχει καταδειχθεί ότι η ντοπαμίνη δρα μέσω των D₂ υποδοχέων προκειμένου να ανασταλεί η πρόσληψη της τροφής καθώς επίσης ότι οι υποδοχείς αυτοί έχουν συνδεθεί με την πρωτεϊνική πρόσληψη^47-49. Ως εκ τούτου, είναι πιθανό ότι τόσο η πρόσληψη όσο και η επιλογή τροφής τις οποίες επιφέρει η μεσουλεργίνη εξηγούνται ως η αλληλεπίδραση μεταξύ των 5-HT_2C και των D₂ υποδοχέων που βρίσκονται σε γειτονικές περιοχές του υποθαλάμου. Η μεσουλεργίνη λοιπόν, οδηγεί σε πρόσληψη και επιλογή τροφής με διπλό τρόπο δράσης: αφενός αυξάνει την ΤΕΠ όπως ακριβώς η απομορφίνη ένας καθαρά ντοπαμινεργικός αγωνιστής, αφετέρου αυξάνει την ΤΕΥ ως ανταγωνιστής των 5-HT_2C υποδοχέων⁵⁰.

Είναι γνωστό για τη βουσπιρόνη που διεγείρει τους 5-HT_1Α αυτοϋποδοχείς, ότι αυξάνει την πρόσληψη της τροφής πιθανόν μέσω της αναστολής απελευθέρωσης της σεροτονίνης από τους νευρώνες που βρίσκονται στους πυρήνες ραφής στο μεσεγκέφαλο^18,26,31. Αυτού του είδους η υπερφαγία είναι εκλεκτικού τύπου, δηλαδή αφορά συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά. Σε επίμυες με ταυτόχρονη πρόσβαση σε δύο ειδών δίαιτες που διαφέρουν ως προς το περιεχόμενο σε πρωτεΐνη και υδατάνθρακα, η βουσπιρόνη εκλεκτικά αύξησε την πρόσληψη του υδατάνθρακα κατά τη διάρκεια της πειραματικής δοκιμασίας^32,51. Τα δικά μας δεδομένα υποστηρίζουν ότι η παρέμβαση στους 5-HT_1Α αυτοϋποδοχείς διαδραματίζει έμμεσο, όχι άμεσο, ρόλο στον έλεγχο της πρόσληψης και της επιλογής τροφής. Η διέγερσή τους ή ο αποκλεισμός τους μεταβάλλει τα επίπεδα της σεροτονίνης (5-ΗΤ), τα οποία με τη σειρά τους διεγείρουν άλλους υπότυπους σεροτονινεργικών υποδοχέων καταλήγοντας έτσι σε μεταβολές στην πρόσληψη και την επιλογή τροφής.

Αντιθέτως, η χορήγηση του m-CPP, ενός μη εκλεκτικού 5-HT_2C/1B αγωνιστή, οφείλει να επιφέρει υποφαγία διαμέσου καθαρά δράσης σεροτονινεργικού τύπου^24,37,38. Στη δική μας πειραματική μελέτη αυτό επιβεβαιώθηκε πλήρως, καθώς παρατηρήθηκε σημαντική μείωση στην υδατανθρακική πρόσληψη και καμία ουσιαστική μεταβολή στην πρωτεϊνική. Βασιζόμενοι στα αποτελέσματά μας προτείνουμε επίσης ότι οι 5-HT_2C υποδοχείς παίζουν τον κυρίαρχο, αν όχι τον αποκλειστικό, ρόλο στην πρόσληψη της τροφής και στις διαιτητικές προτιμήσεις. Παρατηρήσαμε ότι η βουσπιρόνη προκάλεσε σημαντική αύξηση στην πρόσληψη του υδατάνθρακα, όταν αυτή χορηγήθηκε μόνη της. Εάν οι 5-HT_1Α αυτοϋποδοχείς ήταν οι κύριοι υπεύθυνοι αυτής της δράσης, τότε η συγχορήγηση βουσπιρόνης και m-CPP θα εμφάνιζε ίδια δράση όπως έκανε η βουσπιρόνη μόνη της, δηλαδή ευόδωση της πρόσληψης συνολικής τροφής όσο και υδατάνθρακα επιμέρους. Εδώ όμως συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Με άλλα λόγια, είχαμε δράση σεροτονινεργικού τύπου, γεγονός που συνεπάγεται πως διαμέσου της επίδρασης του οι 5-HT_2C υποδοχείς υπερισχύουν των αντίστοιχων 5-HT_1Α. Ανατρέχοντας στη σχετική βιβλιογραφία καταγράφεται σε μελέτες συμπεριφοράς ότι οι δράσεις που προκαλούνται είτε από την προσυναπτική είτε από τη μετασυναπτική διέγερση των 5-HT_1Α υποδοχέων, αντιστρέφονται σε σημαντικό βαθμό από την ενεργοποίηση των 5-HT_2C μετασυναπτικών υποδοχέων^52,53. Φυσικά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την έμμεση συμβολή των 5-HT_1Α αυτοϋποδοχέων όσον αφορά την πρόσληψη της τροφής και στις διαιτητικές προτιμήσεις. Σημειώνεται ότι η συγχορήγηση της μεσουλεργίνης και της βουσπιρόνης προκάλεσε σημαντική υπερφαγία, η οποία αποδίδεται πρωτίστως στη σημαντική κατανάλωση του υδατάνθρακα. Μάλιστα ήταν σχεδόν η διπλάσια συγκρινόμενη με την κατανάλωση που προκάλεσε η καθεμία από τις δύο φαρμακευτικές ουσίες μόνη της. Διαπιστώνεται λοιπόν συνεργική δράση των δύο φαρμάκων.

Συνοπτικά στην παρούσα πειραματική μελέτη καταδεικνύεται ότι η μεσουλεργίνη, ένας ανταγωνιστής των 5-HT_2C υποδοχέων και ταυτόχρονα αγωνιστής των D₂ υποδοχέων, οδηγεί σε πρόσληψη και επιλογή τροφής μέσω διπλού τρόπου δράσης: εξαιτίας της ταυτόχρονης αντισεροτονινεργικής και ντοπαμινεργικής δραστηριότητας προκαλεί υπερφαγία που βαδίζει παράλληλα με αύξηση τόσο στην πρωτεϊνική πρόσληψη (δράση απομορφίνης) όσο και στην υδατανθρακική (αντισεροτονινεργική δράση) αντίστοιχα. Η βουσπιρόνη λόγω της δράσης της στους 5-HT_1Α αυτοϋποδοχείς μοιάζει να επηρεάζει έμμεσα τις διαιτητικές προτιμήσεις. Ο αποκλεισμός των 5-HT_2C μετασυναπτικών υποδοχέων αποτελεί τον πιο σημαντικό λόγο για την αύξηση της υδατανθρακικής πρόσληψης, σε αντίθεση με την αναστολή απελευθέρωσης της σεροτονίνης από τους 5-HT_1Α αυτοϋποδοχείς. Τα παραπάνω δεδομένα συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι οι υποθαλαμικοί 5-HT_2C υποδοχείς διαδραματίζουν τον κυρίαρχο ρόλο στις ανορεκτικές ιδιότητες της σεροτονίνης. Φαίνεται ότι η οποιαδήποτε παρέμβαση στους 5-HT_1Α αυτοϋποδοχείς "διοχετεύεται" στους 5-HT_2C μετασυναπτικούς υποδοχείς, οι οποίοι άμεσα αν όχι αποκλειστικά εμπλέκονται στην προκαλούμενη από τη σεροτονίνη (5-ΗΤ) καταστολή της συνολικής πρόσληψης τροφής και επιμέρους του υδατάνθρακα.

Στον άνθρωπο, τόσο σε προ-κλινικές όσο και κλινικές μελέτες προκύπτει πως οι 5-HT_2C υποδοχείς μέσα από τη χορήγηση της d-φενφλουραμίνης που αποτελεί έναν μη εκλεκτικό αγωνιστή τους, είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για την ανορεκτική δράση της^15,16. Καθώς οι συγκεκριμένοι υποδοχείς εμφανώς απουσιάζουν από την περιφέρεια και ως εκ τούτου η ενεργοποίηση τους είναι μάλλον απίθανο να ευθύνεται για την καρδιοτοξικότητα και την πρωτοπαθή πνευμονική υπέρταση οι οποίες συνδέονται με τη χορήγηση της d-φενφλουραμίνης^16,28,29,54. Συνάγεται λοιπόν ότι η διέγερση των 5-HT_2C υποδοχέων από τη χορήγηση όμως ενός εκλεκτικού αγωνιστή, αντιπροσωπεύει τη δυνατότητα για ανάπτυξη ασφαλούς και αποτελεσματικού φαρμακευτικού σκευάσματος κατά της υπερβολικής πρόσληψης τροφής.

Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής έχουν αποτελέσει ένα από τα σύγχρονα πεδία έρευνας της Φαρμακολογίας, ιδίως μετά τη διαπίστωση ότι η βουλιμία και οι λαίμαργες απαιτήσεις για κατανάλωση υδατανθράκων ή εύγευστης γενικότερα τροφής παρατηρούνται συχνά στους ασθενείς αυτούς^1,2,55. Τα ευρήματα αυτά διευρύνουν το πεδίο κατανόησής μας στο νευροβιολογικό υπόστρωμα της όρεξης και των διαταραχών πρόσληψης τροφής και συμβάλλουν σε πειραματικές μελέτες που αφορούν νέα φάρμακα εναντίον της υπερφαγίας και της παχυσαρκίας, ειδικά σε εκείνες τις ουσίες με 5-HT_2C αγωνιστικές ιδιότητες^38,56,57.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Halmi KA. Eating disorders: anorexia nervosa, bulimia nervosa and obesity. In: Hales RE, Yudolfsky S (eds): Textbook of clinical psychiatry. American Psychiatric Publishing, Washington, 2003: 1001-1021.
2. Walsh BT. Eating Disorders. In: Tasman A, Kay J, Lieberman JA (eds): Psychiatry, chapter 75.Willey, New York, 2003:1501-1518.
3. Halmi KA. The multimodal treatment of eating disorders. World Psychiatry 2005, 4(2): 69-73.
4. Kaye WH, Strober M. Neurobiology of eating disorders. In: Charney DE, Nestler EJ, Bunny BS (eds): Neurobiological foundation of mental illness. Oxford University Press, New York, 1999: 891-906.
5. Halford JCG, Smith BK, Blundell JE. Serotonin (5-HT) and serotonergic receptors in the regulation of macronutrient intake. In: Berthoud HR, Seeley RJ (eds): Neural and metabolic control of macronutrient intake. CRC Press, New York, 2000: 425-454.
6. Halford JCG, Blundell JE. Pharmacology of appetite suppression. Prog Drug Res 2000, 54: 25-58.
7. Brownell KD and Fairburn CG. Eating Disorders and Obesity: A Comprehensive Textbook, 2nd ed. Guilford Press, New York, 2002.
8. De Zwaan M, Roerig J. Pharmacological treatment of eating disorders: a review. In: Maj M, Halmi KA, Lopez-Ibor JJ et al (eds): Eating disorders. Wiley, Chichester,2003: 223-286.
9. Leibowitz SF, Alexander JT. Hypothalamic Serotonin in control of eating behavior, meal size, and body weight. Biol Psychiatry 1998, 44: 851-864.
10. Berthoud HR. Multiple neural systems controlling food intake and body weight. Neurosci Biobehav Rev 2002, 26(4): 393-428.
11. Funahashi H, Takenoya F, Guan JL, Kageyama H, Yada T, Shioda S. Hypothalamic neuronal networks and feeding-related peptides involved in the regulation of feeding. Anat Sci Int 2003, 78(3): 123-138.
12. Garattini S, Bizzi A, Caccia S, Mennini T. Progress report on the anorectic effects of dex-dexfenfluramine, fluoxetine and sertraline. Int J Obes 1992, 16(suppl.3): S43-S50.
13. Grignaschi G, Neill JC, Pertini A, Garattini S, Samanin R. Feeding pattern studies suggest that d-fenfluramine and sertraline specifically enhance the state of satiety in rats. Eur J Pharmacol 1992, 211: 137-142.
14. De Vry J, Eckel G, Kuhl E, Schreiber R. Effects of selective 5-HT1/2 receptor agonists in conditioned taste aversion paradigm in rats. Pharmacol Biochem Behav 2000, 66: 797-802.
15. Halford JC, Cooper GD, Dovey TM. The pharmacology of human appetite expression. Curr Drug Targets 2004, 5(3): 221-240.
16. Αντωνάτος Σ, Γαλανοπούλου Π. Σεροτονινεργικό Σύστημα του Εγκεφάλου: Εξακολουθεί να αποτελεί στόχο ανάπτυξης φαρμάκων κατά της υπερφαγίας και της παχυσαρκίας ; Εγκέφαλος 2006,43(2): 61-70.
17. Curzon G, Gibson EL, Oluyomi AO. Appetite suppression by commonly used drugs depends on 5-HT receptors but not on 5-HT availability. Trends Pharmacol Sci 1997, 28: 21-25.
18. De Vry J, Schreiber R. Effects of selected serotonin 5-HT1 and 5-HT2 receptor agonists on feeding behavior: possible mechanisms of action. Neurosci Biobehav Rev 2000, 24: 341-353.
19. Wurtaman JJ, Wurtman RJ. Fenfluramine and fluoxetine spare protein consumption while suppressing caloric intake by rats. Science 1977, 198: 1178-1180.
20. Blundell JE. Serotonin manipulations and the structure of feeding behaviour. Appetite 1986,7: 39-56.
21. Weiss GF, Rogacki N, Fueg A, Buchen D, Leibowitz SF. Impact of hypothalamic d-norfenfluramine and peripheral d -fenfluramine injection on macronutrient intake in the rat. Brain Res Bull 1990, 25: 849-859.
22. Weiss GF, Rogacki N, Fueg A, Buchen D, Such JS, et al. Effect of hypothalamic and peripheral fluoxetine injection on natural patterns of macronutrient intake in the rat. Psychopharmacology ( Berl.) 1991, 105: 467-476.
23. Meguid MM, Fetissov SO, Varma M, Sato T, Zhang L, et al. Hypothalamic Dopamine and Serotonin in the regulation of food intake. Nutrition 2000, 16: 843-857.
24. Kennett GA, Curzon G. Evidence that hypophagia induced by m-CPP and TFMPP requires 5-HT1C and 5-HT1B receptors, hypophagia induced by RU24969 only requires 5-HT1B receptors. Psychopharmacology 1988, 96: 93-100.
25. Kennett GA, Wood AG, Glen A, Grewal S, Forbes I , et al. In vivo properties of SB 200646 A , a 5-HT2C/2B receptor antagonist. Br J Pharmacol 1994, 111: 797-802.
26. Simansky KJ. Serotonergic control of the organization of feeding and satiety. Behav Brain Res 1996, 73: 37-42.
27. De Vry J, Schreiber R, Daschke A, Jentzsch KR. Effects of serotonin 5-HT1/2 receptor agonists in a limited-access operant food intake paradigm in the rat. Eur Neuropsychopharmacol 2003, 13: 337-345.
28. Hoyer D, Hannon PJ, Martin GR. Molecular, pharmacological and functional diversity of 5-HT receptors. Pharmacol, Biochem Behav 2002, 71: 533-554.
29. Giorgetti M, Tecott LH. Contributions of 5-HT2C receptors to multiple actions of central serotonin systems. Eur J Pharmacol 2004, 488: 1-9.
30. Cooper SJ, Desa A. Benzodiazepines and putative 5-HT1A agonists increase hypertonic saline consumption in rehydrating rats. Pharmacol, Biochem Behav 1987, 28:187-191.
31. Gilbert F, Dourish CT. Effects of the novel anxiolytics gepirone, buspirone and ipsapirone on free feeding and feeding induced by 8-OH-DPAT. Psychopharmacology 1987, 93: 349-352.
32. Li ETS, Luo SQ. Buspirone-induced carbohydrate feeding is not influenced by route of administration and nutritional status. Brain Res Bull 1993, 30: 547-550.
33. Giannakopoulos G, Galanopoulou P, Daifotis Z, Couvaris C. Effects of Mesulergine treatment on diet selection, brain serotonin (5-HT) and dopamine (DA) turnover in free feeding rats. Prog Neuro-Psychopharmacol. Biol Psychiatry 1998, 22: 803-813.
34. Galanopoulou P, Giannakopoulos G. Mesulergine: A review. CNS Drugs. 1999, 5(3): 233-248.
35. Αntonatos S, Giannoti K, Daifoti Z, Galanopoulou P. The involvement of 5-hydroxytryptaminergic and dopaminergic mechanisms in the dietary choices induced by mesulergine in deprived rats. 18th Meeting Hellenic Society For Neuroscience, Athens, October 2003, Poster Abstr. No 1: 64.
36. Hewitt KN, Lee MD, Dourish CT, Clifton PG. Serotonin 2C receptor agonists and behavioural satiety sequence in mice. Pharmacol Biochem Behav 2002, 71: 691-700.
37. Schreiber R, De Vry J. Role of receptors in the hypophagic effect of m -CPP, ORG 37684 and CP-94,253 in the rat. Prog Neuro-Psychopharmacol. Biol Psychiatry 2002, 26: 441-449.
38. Vickers SP, Easton N, Webster LJ, Wyatt A, Bickerdike MJ, Dourish CT, Kennett GA. Oral administration of the receptor agonist, m CPP, reduces body weight gain in rats over 28 days as a result of maintained hypophagia. Psychopharmacology (Berl) 2003, 167(3):274-280.
39. Muscat R, Willner P, Towell A. Apomorphine anorexia: a further pharmacological characterization. Eur J Pharmacol 1986, 123: 123-131.
40. Treit D, Berridge KC. A comparison of benzodiazepine, serotonin and dopamine agents in the taste reactivity paradigms. Pharmacol, Biochem Behav 1990, 37: 451-456.
41. Paleologos G. Free Amino Acid content of tissues from rats with accelerated and depressed gluconeogenesis. Dissertation from PhD degree, New York, May 1967: 44-45.
42. Patston PA, Espinal J, Randle PJ. Effects of diet and of alloxan-diabetes on the activity of branched-chain 2-oxo acid dehydrogenase complex and of activator protein in rat tissues. Biochem J 1984, 222: 711-719.
43. Blundell JE, Latham CJ. Effect of pharmacological agents on the micro- and macro-structure of feeding behaviour: implications for the analysis of drug action. In: Bray G, (ed): Recent advances in obesity research, vol 2. Newman, London, 1978.
44. Kaplan JE, Song S, Grill HJ. Serotonin receptors in the caudal brainstem are necessary and sufficient for the anorectic effect of peripherally administered m-CPP. Psychopharmacology 1998, 137: 43-49.
45. Simansky KJ. Serotonin and the structure of satiation. In: Smith GP (ed): Satiation: gut brain. Oxford University Press, New York, 1998: 217-262.
46. Dourish CT, Clark ML, Fletcher A, Iversen SD. Evidence that blockade of 5-HT1 receptors elicits feeding in satiated rats. Psychopharmacology 1989, 97: 54-58.
47. Parada M, Hernandez L, Hoebel BG. Sulpiride injections in the lateral hypothalamus induce feeding and drinking in rats. Pharmacol, Biochem Behav 1988, 30(4): 917-923.
48. Leibowitz SF. Brain neurochemical system controlling appetite and body weight gain. In: Rothwell NJ, Stock MJ (eds): Obesity and cachexia. London. Jonh and Wiley and sons, London, 1991: 33-48.
49. Schwartz MW, Woods SC, Porte DJ, Seeley RJ, Baskin DG. Central nervous system control of food intake. Nature 2000, 404: 661-671.
50. Antonatos S, Galanopoulou P. Effects of m-CPP and mesulergine on dietary choices in deprived rats: possible mechanisms of their action. Prog Neuro-Psychopharmacol Biol Psychiatry 2006, 30(1): 112-119.
51. Luo Sh, Ransom Th, Li ETS. Selective increase in carbohydrate intake by rats treated with 8-OH-DPAT or buspirone. Life Sci 1990, 46: 1643-1648.
52. Berendsen HHG, Broekkamp CLE. Behavioural evidence for functional interactions between 5-HT-receptor subtypes in rats and mice. Br J Pharmacol 1990, 101: 667-673.
53. Antonatos S, Giannakopoulos G, Theophanopoulos C, Chasaneas C, Galanopoulou P. Differentiation of the role of 5-HT1A and 5-HT2C serotoninergic receptors on diet selection of rats after administration of buspirone, mesulergine, m-CPP and apomorphine. Review of Clinical Pharmacology and Pharmacokinetics. International Edition-Proceedings of the 2nd Panhellenic Conference in Pharmacology, 2002,16(1): 54-56.
54. Connelly HM, Crary JL, McGoon MD, Hensrud DD, Edwards BS, Schaff HV. Valvular heart disease associated with fenfluramine-phentermine. New Engl J Med 1997, 337: 581-588.
55. Linderman M, Stark K. Loss of pleasure, ideological food choice reasons and eating pathology. Appetite 2000, 35(3): 263-268.
56. Clifton PG, Lee MD, Dourish CT. Similarities in the action of Ro 60-0175, a 5-HT2C receptor agonist and d-fenfluramine on feeding patterns in the rat. Psychopharmacology 2000, 152: 256-267.
57. Bickerdike MJ. 5-HT2C receptor agonists as potential drugs for the treatment of obesity. Curr Top Med Chem 2003, 3: 885-897.