|
|||
|
|||
Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις στην πρόληψη της παχυσαρκίας
ΜΑΣΤΟΡΑ Ι.1, ΒΑΛΟΤΑΣΙΟΥ Χ.2, ΜΟΛΥΒΑΤΟΣ Σ.3
1Διδάκτωρ Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας, Γενική Γραμματέας Διεθνούς Ιδρύματος Ολυμπιακής και Αθλητικής Παιδείας
2Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής, Σύμβουλος Διατροφής & Διαιτολογίας
3Καθηγητής Φυσικής Αγωγής, Σύμβουλος Διατροφής & Διαιτολογίας
Περίληψη
Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και ο σύγχρονος τρόπος ζωής ευνοούν την υποκινητικότητα και την ακατάλληλη επιλογή τροφίμων. Απόρροια είναι το συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό υπέρβαρων και παχύσαρκων ενηλίκων καθώς και παιδιών σύμφωνα με τις πρόσφατες έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Όταν το σώμα δεν κινείται σταδιακά φθείρεται. Η υποκινητικότητα οδηγεί στη βιολογική φθορά. Η παχυσαρκία είναι ένα σημαντικό πολυπαραγοντικό πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας, η επίλυση του οποίου απασχολεί την Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για τη Διατροφή, την Φυσική δραστηριότητα και την Υγεία. Η τακτική, ει δυνατόν καθημερινή άσκηση, ενδυναμώνει την καρδιά κι ενεργοποιεί το βασικό μεταβολισμό, οδηγεί στην ευρωστία και στη μακροζωία. Με την άσκηση μειώνεται η λιπώδης μάζα κι αυξάνεται το μυϊκό βάρος. Συνεπώς, θεωρείται πιο σημαντικό να υιοθετηθούν σωστές συνήθειες άθλησης και διατροφής για τη διατήρηση του σωματικού βάρους παρά ειδικές δίαιτες για απώλεια βάρους.
Κύριοι άξονες της παρούσας εργασίας είναι ο ενεργός τρόπος ζωής σε συνδυασμό με μια ισορροπημένη διαιτητική συμπεριφορά για την πρόληψη κι αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας. Προβάλλει επιτακτική η ανάγκη διαμόρφωσης κι εφαρμογής ολοκληρωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων αθλητικής και διατροφικής αγωγής σε όλες τις σχολικές βαθμίδες καθώς και η κατάρτιση προγραμμάτων για ενήλικες. Η παρούσα εργασία ανιχνεύει πειραματικές προσπάθειες που εφαρμόστηκαν επιτυχώς κι αποτελούν εφαλτήριο για περαιτέρω επιστημονική τεκμηρίωση κι ανάπτυξη αντίστοιχων πρωτοβουλιών. Καταγράφει κι αναλύει τους στόχους και το περιεχόμενο υποδειγματικών προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν στην πατρίδα μας, αλλά και διεθνώς αναδεικνύοντας τις πρωτοβουλίες ενθάρρυνσης των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προαγωγή της αθλητικής διαπαιδαγώγησης.
Λέξεις κλειδιά: Διαιτητική συμπεριφορά, ενεργός τρόπος ζωής, φυσική δραστηριότητα, ενεργειακό ισοζύγιο, άλιπη μάζα, πρόληψη, εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, υγεία, ατομική υπευθυνότητα, τρίπτυχο δημιουργικότητα- ισορροπία-δραστηριότητα.
Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και ο σύγχρονος τρόπος ζωής ευνοούν την υποκινητικότητα και την ακατάλληλη επιλογή τροφίμων. Απόρροια είναι το συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό υπέρβαρων και παχύσαρκων ενηλίκων καθώς και παιδιών σύμφωνα με τoν Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το περιβάλλον νηπίων και παιδιών έχει αλλάξει δραματικά στην Ευρώπη κατά τις τελευταίες δεκαετίες όπως αντικατοπτρίζεται από τις αλλαγές στη συμπεριφορά, τις ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες και τη χαμηλή φυσική δραστηριότητα. Παράγοντες διαιτητικοί, αλλά και του τρόπου ζωής φαίνονται να παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη του υπέρβαρου, της παχυσαρκίας, του μεταβολικού συνδρόμου και των μυοσκελετικών διαταραχών. Η υποκινητικότητα οδηγεί στη βιολογική φθορά, ενώ αντίθετα η τακτική, ει δυνατόν καθημερινή άσκηση, ενδυναμώνει την καρδιά κι ενεργοποιεί το βασικό μεταβολισμό. Με την άσκηση μειώνεται η λιπώδης μάζα κι αυξάνεται το μυϊκό βάρος. Συνεπώς, θεωρείται πιο σημαντικό να υιοθετηθούν σωστές συνήθειες άθλησης και διατροφής για τη διατήρηση του σωματικού βάρους παρά ειδικές δίαιτες για απώλεια βάρους.
Η παχυσαρκία είναι ένα σημαντικό πολυπαραγοντικό πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας, η επίλυση του οποίου απασχολεί την Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για τη Διατροφή, την Φυσική δραστηριότητα και την Υγεία. Η Ελλάδα κατέχει στην παχυσαρκία την πρώτη θέση στην Ευρώπη με 35% των αντρών και 31% των γυναικών να θεωρούνται υπέρβαροι και 8,7% και 13% αντίστοιχα παχύσαρκοι. Ένα στα 100 παιδιά είναι παχύσαρκα (>95%) ενώ το 20% είναι υπέρβαρα (>85%). Η παιδική παχυσαρκία είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου κατά την ενήλικη ζωή, καθώς ποσοστό 25-50% των παχύσαρκων παιδιών κι εφήβων γίνονται και παχύσαρκοι ενήλικες (Φαχαντίδου Α., 2002). Η αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας πρέπει να γίνεται σε συνεργασία με την οικογένεια, με εξαίρεση ίσως την περίοδο της εφηβείας που έχει αρχίσει η περίοδος της αυτονόμησης. Για να αποφευχθεί η μείωση βάρους στα ήδη αδύνατα άτομα και οι ανθυγιεινές πρακτικές αδυνατίσματος, καθώς και για να αποτραπεί ο στιγματισμός των παιδιών που είναι ήδη υπέρβαρα, οποιαδήποτε παρέμβαση στοχεύει στον γενικό παιδικό πληθυσμό θα πρέπει να εστιάσει στην υγιεινή διατροφή, στην ενεργητική ζωή και στη θετική αυτοεκτίμηση παρά στην απώλεια βάρους ή στην επίτευξη του ιδανικού σωματικού βάρους (Flynn M.A.T. et al,2006). Η σωματική δραστηριότητα είναι ένα ουσιώδες συστατικό οποιασδήποτε παρέμβασης για τη μείωση του σωματικού λίπους στα παιδιά. Η μείωση του χρόνου που δαπανάται σε καθιστικές δραστηριότητες (τηλεόραση, ηλεκτρονικά παιχνίδια) θεωρείται επίσης μια πολλά υποσχόμενη πρακτική (Doak C.M. et al, 2006).
Οι πιο επιτυχημένες πρωτοβουλίες είναι εκείνες που προσαρμόζουν το πρόγραμμα παρέμβασης στις συγκεκριμένες ανάγκες του παιδιού (από την άποψη της ηλικίας, του φύλου και της εθνικότητας), λειτουργούν δημιουργικά, λαμβάνοντας υπόψη τις διαθέσιμες εγκαταστάσεις και την τεχνογνωσία και, το σημαντικότερο όλων, επιδιώκουν τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων πλευρών κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, της εφαρμογής και της αξιολόγησης του προγράμματος. Τα σχολεία έχουν αναδειχθεί ως καίριο περιβάλλον για την προώθηση του υγιούς βάρους, δεδομένου ότι έχουν πρόσβαση στην πλειοψηφία του παιδικού πληθυσμού. Εκτός από το ότι είναι ένας προφανής χώρος για την εκπαίδευση των παιδιών στον υγιεινό τρόπο ζωής, τα σχολεία μπορούν να παρέχουν πρακτικές, θετικές αλλαγές στη διατροφή και στη στάση προς την άσκηση με την προσφορά υγιεινών τροφίμων στην καντίνα και με τη δημιουργία ευκαιριών για σωματική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του μαθήματος, του διαλείμματος και των ομάδων μετά το σχολείο. Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Σχολείων Προαγωγής της Υγείας σύμφωνα με τις διαπιστώσεις της International Planning Committee που δημοσιεύτηκαν το 1999 έδειξε τον τρόπο με τον οποίο η έννοια του σχολείου προαγωγής της υγείας μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη. Ενδυνάμωσε κι ενίσχυσε την όλο και μεγαλύτερη δέσμευση του τομέα της εκπαίδευσης προς την προαγωγή της υγείας και τη συνεργασία με τον υγειονομικό τομέα (Steward, BM., 1999). Η επιρροή των γονέων και της οικογένειας δεν μπορεί να υποτιμηθεί.
Ακολούθως, εφηβεία είναι μια μοναδική περίοδος διαμόρφωσης των φυσιολογικών, ψυχοκοινωνικών και γνωστικών επιπέδων, τα οποία επηρεάζουν και τις διατροφικές επιλογές του εφήβου. Η διατροφική του φροντίδα πρέπει να περιλαμβάνει την απότομη ανάπτυξη, την ωρίμανση και τις ψυχοκοινωνικές αλλαγές εξατομικευμένα (Παπαδοπούλου, Σ., 2001). Σχετικά με την ανάπτυξη θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε τρία σημεία: στην ένταση της απότομης εφηβικής ανάπτυξης, στη διάρκεια και στις διαφορές που παρουσιάζονται ανάμεσα στα δύο φύλα όσον αφορά την έναρξη της. Τα άτομα, τα οποία έρχονται σε καθημερινή επαφή με τους έφηβους κι ασχολούνται με την εκπαίδευση τους θα πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένα σχετικά με το πώς σκέφτονται οι έφηβοι, ώστε να είναι δραστικοί στην προαγωγή της σωστής διατροφής και καλής υγείας (Τσιάντης, Ι. 2001). Συχνά οι έφηβοι επιστρατεύουν οτιδήποτε χρειάζεται ώστε να επιτύχουν τους στόχους τους, χωρίς να τους απασχολούν οι συνέπειες. Συχνά παρατηρείται σύγχυση και υιοθέτηση λανθασμένων αντιλήψεων σχετικά με θέματα που αφορούν την εμφάνιση, όπως το βάρος, το σώμα και τη σύσταση σώματος (Nylander, I., 1971). Λόγω αυτών, εμφανίζονται διατροφικές διαταραχές όπως η νευρική ανορεξία και η βουλιμία. Οι διατροφικές διαταραχές μπορεί να δημιουργήσουν χρόνια κόπωση, καθυστέρηση της ανάπτυξης, υπογλυκαιμία, ευπάθεια σε ιώσεις κι αυξημένο κίνδυνο οστεοπόρωσης. Οι εκπαιδευτικοί και οι προπονητές θα πρέπει να παρέχουν διατροφική και ψυχολογική υποστήριξη στους εφήβους μαθητές ή αθλητές τους. Επίσης, όταν συζητούν με τους εφήβους να εστιάζουν στην αύξηση της μυϊκής μάζας κι όχι στη μείωση της λιπώδους. Στο πλαίσιο αυτό, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη διαμόρφωσης κι εφαρμογής ολοκληρωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων αθλητικής και διατροφικής αγωγής σε όλες τις σχολικές βαθμίδες καθώς και η κατάρτιση προγραμμάτων για ενήλικες. Παρακάτω παρατίθενται εφαρμοσμένα προγράμματα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.
Η εισαγωγή της Αθλητικής Ολυμπιακής Παιδείας στα ελληνικά σχολεία χρονολογείται από το σχολικό έτος 1998-1999, όταν εφαρμόστηκε για πρώτη φορά πειραματικό πρόγραμμα σε επιλεγμένα δημοτικά σχολεία. Το πρόγραμμα δημιουργήθηκε και υλοποιήθηκε από τον Τομέα Φυσικής Αγωγής του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στο πλαίσιο του έργου Σχολείων Εφαρμογής Πειραματικών Προγραμμάτων. Στο πρόγραμμα δίδαξαν δάσκαλοι της Πρωτοβάθμιας και Καθηγητές Φυσικής Αγωγής, οι οποίοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον στη σχετική πρόσκληση του ΥΠ.Ε.Π.Θ (Καμπίτσης Χ., 1999, 4). Μεταξύ των στόχων του προγράμματος ήταν να δείξει στα παιδιά την ευεργετική επίδραση της άσκησης, ώστε ακόμα και αν δεν γίνουν αθλητές να τους δοθούν τα κίνητρα να ασχοληθούν με την φυσική δραστηριότητα. Η αξιολόγηση του προγράμματος με βάση τους δείκτες που επελέγησαν έδειξε ότι υπήρχαν τάσεις βελτίωσης. Παράγοντες που παρακώλυσαν την εφαρμογή ήταν ο περιορισμένος χρόνος διδασκαλίας και η περιορισμένη οικονομική υποστήριξη. Η εφαρμογή του προγράμματος βοήθησε και στην αξιοποίηση των ενδιαφερόντων και ικανοτήτων "αδύνατων" μαθητών (Αρβανίτη, 1999). Τα στοιχεία που προκύπτουν από τα μηνιαία φύλλα καταγραφής και τα τριμηνιαία φύλλα αποτίμησης του θέματος και του περιεχομένου του προγράμματος βεβαιώνουν ότι οι μαθητές έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όλα τα θέματα κι ιδιαίτερα για τα οφέλη της άσκησης. Επιπλέον, βελτίωσαν τις γνώσεις τους για μια ισορροπημένη κι υγιή διατροφή.
Τον Ιανουάριο του 2000, άρχισε η εφαρμογή του προγράμματος Ολυμπιακής Παιδείας (1999-2000) σε 400 Δημοτικά σχολεία, σε 39 Νομαρχίες της χώρας στις Δ, Ε, και ΣΤ΄ τάξεις, δηλαδή σε παιδιά ηλικίας 9, 10, και 11 χρονών. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 45.000 περίπου, μαθητές και 140 εκπαιδευτικοί Φυσικής Αγωγής, κατάλληλα επιμορφωμένοι στο περιεχόμενο και στις διδακτικές και παιδαγωγικές μεθόδους και με επάρκεια διδακτικού κι εκπαιδευτικού υλικού. Το πρόγραμμα συντονίστηκε από το Υπουργείο Παιδείας (Διεύθυνση Φυσικής Αγωγής) υπό την εποπτεία μιας ομάδας Εθελοντών-εκπαιδευτικών που είχαν εφαρμόσει το παρεμβατικό πρόγραμμα Ολυμπιακής Εκπαίδευσης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (Αρβανίτη Κ., 2000, 64). Για την υλοποίηση του προγράμματος χρησιμοποιήθηκε μια διδακτική ώρα την εβδομάδα από το ωρολόγιο σχολικό πρόγραμμα. Το Πρόγραμμα Ολυμπιακής Εκπαίδευσης που σχεδίασε η "Οργανωτική Επιτροπή Αθήνα 2004" με τη συνεργασία του Υ.Π.Ε.Π.Θ. εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έτος 2000-2001, στα μισά σχολεία της χώρας στην Α/βάθμια και Β/Βάθμια εκπαίδευση και το σχολικό έτος 2001-2002 γενικεύτηκε η εφαρμογή του σε όλα τα Ελληνικά σχολεία. Η καθολική εφαρμογή του σε εθνική κλίμακα, η συστηματική επιστημονική παρακολούθηση και η διαρκής του αξιολόγηση (εσωτερική και εξωτερική) αποτελεί καινοτομία, τόσο για την ελληνική όσο και για τη διεθνή πραγματικότητα. Η τελευταία αξιολόγηση (2002) έδειξε βελτίωση του προγράμματος με μείωση των θεωρητικών προσεγγίσεων σε σχέση με τις κινητικές και εικαστικές, αύξηση της συμμετοχής σε εκτός σχολικού προγράμματος ώρες, αύξηση του αριθμού τελικών εκδηλώσεων, επιστημονική καθοδήγηση και παροχή εκπαιδευτικού υλικού. Η εμπειρία της εφαρμογής των προγραμμάτων και τα αποτελέσματα των αξιολογήσεων απετέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία του προγράμματος σπουδών που σήμερα έχει γίνει νόμος του κράτους.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα "Άλλαξε στάση μπες στη δράση" είναι ένα τριετές πρόγραμμα που απευθύνεται σε παιδιά της Α' βάθμιας Εκπαίδευσης (5-12 ετών) κι αποτελείται από ενέργειες που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για το Ελληνικό κοινό, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας. Με το πρόγραμμα αυτό προωθούνται πρότυπα ζωής που περιλαμβάνουν την άθληση και τη σωματική άσκηση, τα οποία βασίζονται στην ατομική υπευθυνότητα και πλαισιώνονται από το τρίπτυχο δημιουργικότητα, ισορροπία δραστηριότητα. Βασικό εκπαιδευτικό εργαλείο στην εκπόνηση αυτού του προγράμματος ήταν η δημιουργία και αξιοποίηση των πυραμίδων μεσογειακής διατροφής και φυσικής δραστηριότητας ειδικά σχεδιασμένες για παιδιά οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία μια ισορροπημένης καθημερινής διαβίωσης. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει μια σειρά ενεργειών:
Η εκστρατεία ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης συνεχίζεται με το καινοτόμο, εκπαιδευτικό πρόγραμμα αγωγής υγείας "Η ζωή έχει χρώμα" υπό την αιγίδα του Υπουργείου Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Σε μια εποχή που σηματοδοτείται από δραστικές αλλαγές στον τρόπο ζωής, η αγωγή υγείας είναι η βάση για να καταστήσουμε την πρόληψη καθημερινό πολιτισμό από τα πρώτα σχολικά βήματα. Για πρώτη φορά, στην υγειονομική ιστορία της πατρίδας μας το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής αλληλεγγύης ξεκινάει μια συντονισμένη προσπάθεια για την ενημέρωση των νέων και των οικογενειών τους για κρίσιμα ζητήματα υγείας όπως η άσκηση και η διατροφή. Για το σκοπό αυτό, διοργανώνονται ημερίδες ενημέρωσης της νεολαίας, στις οποίες συμμετέχουν ως πρεσβευτές αναγνωρίσιμες προσωπικότητες της Ελληνικής κοινωνίας, ενθαρρύνοντας τη νεολαία να υιοθετήσει υγιεινές συνήθειες. Παράλληλα, προβάλλεται τηλεοπτική εκπαιδευτική καμπάνια. Η εκστρατεία ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης "Η ζωή έχει χρώμα" βρίσκει τη συνέχειά της στην ανάπτυξη στοχευμένου εκπαιδευτικού κι επιστημονικού υλικού που θα παραδοθεί στα σχολεία της χώρας εντός του έτους 2008.
Σημαντικές είναι επίσης οι πρωτοβουλίες που λαμβάνονται σε διεθνές επίπεδο. Η ιδέα για τη θεσμοθέτηση του έτους 2004 ως "Ευρωπαϊκού έτους για την Εκπαίδευση δια του αθλητισμού", αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1997 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην αναφορά "Pack Report". Τρία χρόνια αργότερα η διακήρυξη του Συμβουλίου της Ευρώπης στη Νίκαια (Δεκέμβριος 2002) αναγνώριζε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει σημαντική επιρροή στην ενθάρρυνση της αθλητικής δραστηριότητας. Καλούσε τους οργανισμούς της Κοινότητας να λάβουν υπόψη τους τις εκπαιδευτικές αξίες που περικλείονται στον αθλητισμό κι ενθάρρυνε τις χώρες μέλη να αναλάβουν δράσεις. Το κάλεσμα αυτό οδήγησε την Επιτροπή να υιοθετήσει στις 16/10/1001 μία πρόταση απόφασης που υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της Ευρώπης για να οριστεί το 2004 ως "Ευρωπαϊκό έτος της εκπαίδευσης δια του αθλητισμού" υποστηρίζοντας ηθικά και οικονομικά πρωτοβουλίες των κρατών μελών που αφορούν στην ενημέρωση, κατάρτιση και ευαισθητοποίηση του κοινού, καθώς επίσης στην έρευνα, στην διαπολιτισμική ανταλλαγή και κινητικότητα.
Στις 14/9/2001, παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, η εκστρατεία "Αθλητισμός, σχολεία και Ολυμπιακά ιδεώδη", στην οποία συμμετείχαν συνολικά 6.000 τάξεις και 150.000 μαθητές, ηλικίας 10-12 ετών σε τρεις Ευρωπαϊκές χώρες: Γαλλία, Ιταλία και Ολλανδία. Η εργασία αυτή έλαβε διάφορες μορφές: συζητήσεις στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος (ιστορία, γεωγραφία κ.α.), οργάνωση αθλητικών αγώνων, εκθέσεις ζωγραφικής. Ο στόχος του προγράμματος ήταν να διδάξει τις αθλητικές αξίες και τα Ολυμπιακά ιδεώδη, τη στιγμή που βάλλονται από τις μάστιγες του σύγχρονου αθλητισμού. Οι Ολυμπιακές Επιτροπές της Γαλλίας, της Ιταλίας, και της Ολλανδίας ανέλαβαν την ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για να προωθήσουν τα Ολυμπιακά ιδεώδη, σε συνεργασία με τα Υπουργεία Αθλητισμού και Παιδείας τους, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και το γραφείο της Ένωσης Ευρωπαϊκών Ολυμπιακών Επιτροπών στις Βρυξέλλες. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν συνολικά 1800 σχολεία. Η αξιολόγηση του προγράμματος με ερωτηματολόγια που δόθηκαν από τη Διεθνή Ολυμπιακή Ακαδημία στην Ελλάδα, στην Ολλανδία, αλλά και στη Γαλλία δείχνουν τον ενθουσιασμό που επικρατεί, μεταξύ των διδασκόντων και των μαθητών για την υλοποίηση του προγράμματος, που γίνεται στο πλαίσιο της εθελοντικής παράλληλης δραστηριότητας, όπως αυτή προωθείται από την UNESCO και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Γεωργιάδης Κ., 2002, 34).
Η Γενική Διεύθυνση Υγείας και Προστασίας του Καταναλωτή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έθεσε επίσημα σε εφαρμογή την Πλατφόρμα Δράσης για τη Διατροφή, τη Σωματική Άσκηση και την Υγεία, το Μάρτιο του 2005. Οι ενδιαφερόμενοι συμφώνησαν ότι η προώθηση μιας πιο υγιεινής διατροφής και περισσότερης φυσικής δραστηριότητας είναι το κλειδί στην αντιμετώπιση των αυξημένων ποσοστών παιδικής παχυσαρκίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα παίξει σημαντικό ρόλο μέσω των πολιτικών της για την ασφάλεια τροφίμων, τη δημόσια υγεία, την εκπαίδευση, την εσωτερική αγορά και τη γεωργία. Όλα τα μέλη της Πλατφόρμας έχουν συμφωνήσει να αφιερώσουν ένα αυξανόμενο επίπεδο πόρων και προσπάθειας είτε σε παρατεταμένες υπάρχουσες πρωτοβουλίες είτε ξεκινώντας νέες δράσεις σχεδιασμένες να ανατρέψουν την τάση της παχυσαρκίας. Η Πλατφόρμα είναι ένα πείραμα για να παραχθούν γρήγορα κι ευέλικτα αποτελέσματα. Ωστόσο, αν το πείραμα δεν είναι αποτελεσματικό, η Επιτροπή έχει ακόμα στη διάθεσή της τα παραδοσιακά εργαλεία της δημόσιας πολιτικής, όπως οι κανονισμοί.
Μια σημαντική επίσης απόφαση για το ρόλο του αθλητισμού και της φυσικής αγωγής στην εκπαίδευση έλαβε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το ψήφισμά της 13ης Νοεμβρίου 2007 που υιοθέτησε την έκθεση του Ευρωβουλευτή και Ολυμπιονίκη κ. Pal. Schmitt. Στο πολυσέλιδο ψήφισμα γίνεται εκτενής αναφορά σε όλα τα θέματα που αφορούν στον Αθλητισμό και την Φυσική Αγωγή στην Εκπαίδευση. Το ψήφισμα καλεί τα κράτη μέλη να καταστήσουν την φυσική αγωγή υποχρεωτική στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και να αποδεχθούν την αρχή σύμφωνα με την οποία στο ωρολόγιο πρόγραμμα θα εξασφαλίζονται τουλάχιστον τρία διδακτικές ώρες Φυσικής αγωγής την εβδομάδα. Επιπλέον, καλεί τα κράτη μέλη και τις αρμόδιες αρχές να εξασφαλίσουν ότι θα δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην ανάπτυξη της υγείας στο πλαίσιο των σχολικών και προσχολικών προγραμμάτων διδασκαλίας, προωθώντας μια σωματική δραστηριότητα ειδική για τη συγκεκριμένη ηλικία κι αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση των ομίλων κι ενώσεων, ώστε να δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να ξεκινήσουν τη σωματική δραστηριότητα σε όσο το δυνατόν μικρότερη ηλικία, προς όφελος της ανάπτυξης και της υγείας τους.
Η εκστρατεία "Η Ευρώπη σε Κίνηση" ("Move Europe") αποτελεί την 7η κατά σειρά πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Δικτύου Προαγωγής Υγείας στους Χώρους Εργασίας. Είναι σχεδιασμένο με τη μορφή εκστρατείας που θέτει κριτήρια ποιότητας Καλών Πρακτικών όσον αφορά τρόπους ζωής και συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία μέσα στο χώρο εργασίας, αναγνωρίζει εφαρμοσμένα μοντέλα και φροντίζει για τη διάχυση των αποτελεσμάτων στην Ευρώπη. Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο λαμβάνει οικονομική υποστήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την εφαρμογή και ολοκλήρωση του προγράμματος, για τον συντονισμό του οποίου είναι υπεύθυνοι το Πανεπιστήμιο της Perugia (Ιταλία) και το Instituto Superiore per la Prevenzione e la Sicurezza del Lavoro. Το πρόγραμμα θα διαρκέσει 3 περίπου χρόνια (μέχρι τον Ιούνιο του 2009) και ήδη συμμετέχουν 26 Χώρες-Μέλη. Βασικό του εργαλείο είναι το "Ερωτηματολόγιο αυτό-αξιολόγησης των επιχειρήσεων/οργανισμών" που θα διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή σε 20 περίπου ευρωπαϊκές γλώσσες μέχρι τον Μάιο του 2007. Εκπρόσωποι των επιχειρήσεων/οργανισμών καλούνται να απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο που εξετάζει τα μέτρα και τις ρυθμίσεις που εφαρμόζει η επιχείρηση/οργανισμός σχετικά με την υγεία των εργαζομένων. Οι απαντήσεις αξιολογούνται με βάση τα ευρωπαϊκά κριτήρια Καλής Πρακτικής και στη συνέχεια δίνεται ανατροφοδότηση με τη μορφή προτάσεων και πρακτικών συμβουλών στις επιχειρήσεις/οργανισμούς που το επιθυμούν. Προϊόν του προγράμματος θα αποτελέσει μία τελική έκθεση που αφορά στην παρούσα κατάσταση της Προαγωγής της Υγείας στους Χώρους Εργασίας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και θα περιλαμβάνει προτάσεις και συστάσεις για τη βελτίωση των παλαιότερων ρυθμίσεων, αλλά και την εισήγηση νέων καθώς και τον Οδηγό Προαγωγής της Υγείας στους Χώρους Εργασίας, και θα διατίθεται σε 20 γλώσσες.
Ευρωπαϊκή στρατηγική παρέμβαση, που αφορά στη μάθηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής είναι το πρόγραμμα "IDEFICS" (Προσδιορισμός και πρόληψη των συνεπειών της διατροφής και του τρόπου ζωής σε παιδιά και νήπια). Είναι μια πανευρωπαϊκή πενταετής επιδημιολογική πολυκεντρική μελέτη που ξεκίνησε πρόσφατα κι εστιάζει σε παιδιά 2-10 χρόνων. Έχει θέσει ως στόχο, τόσο την κατανόηση της πολυπαραγοντικής προέλευσης του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία όσο και την παρεμπόδιση αυτών και των σχετικών διαταραχών τους. Η μελέτη IDEFICS έχει δύο κύρια σκέλη δραστηριοτήτων. Το πρώτο στοχεύει στο να βελτιώσει τη γνώση για τους διαιτητικούς παράγοντες, το κοινωνικό περιβάλλον και τον τρόπο ζωής, παράγοντες που έχουν επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών στην Ευρώπη. Για να συμβεί κάτι τέτοιο θα πραγματοποιηθούν σημαντικές έρευνες σε παιδιά προσχολικής (2-4 ετών) και σχολικής (6-8 ετών) ηλικίας σε εννέα κέντρα, τόσο κατά την έναρξη της μελέτης όσο και μετά από 1,5 χρόνο παρέμβασης. Μια τρίτη έρευνα θα γίνει για ένα συγκεκριμένο σύνολο μεταβλητών μετά από 2 έτη. Οι μελέτες θα συλλέξουν μεγάλο όγκο πληροφοριών από τα ερωτηματολόγια των γονέων, την φυσική εξέταση και τη μέτρηση βιολογικών δεικτών στα παιδιά. Συνολικά, 17.000 παιδιά αναμένονται να συμμετέχουν στις κύριες έρευνες με υποομάδες, παρέχοντας πιο λεπτομερή στοιχεία σε περαιτέρω μελέτες.
Το δεύτερο σκέλος των δραστηριοτήτων θα αναπτύξει, θα εφαρμόσει, θα αξιολογήσει και θα επικυρώσει συγκεκριμένες προσεγγίσεις παρέμβασης για τη μείωση του επιπολασμού ασθενειών και διαταραχών που σχετίζονται με τη διατροφή και τον τρόπο ζωής. Θα εφαρμοστούν τυποποιημένες, αλλά πολιτιστικά προσαρμοσμένες ενότητες παρέμβασης σε οκτώ κέντρα, όπου κάθε περιοχή παρέμβασης θα συγκριθεί με μια περιοχή εκτός παρέμβασης. Θα χρησιμοποιηθούν πολλαπλάσιες προσεγγίσεις, περιλαμβάνοντας τη διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα και την αντιμετώπιση του άγχους, με ειδική εστίαση στις ευάλωτες ομάδες, όπως οι χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις, οι μονογονεϊκές οικογένειες και οι μετανάστες. Ξεκινώντας από τον παιδικό σταθμό και το σχολείο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, οι δραστηριότητες θα απευθύνονται σε διάφορα επίπεδα-κοινότητα, σχολείο, οικογένεια και άτομο. Όλα τα προγράμματα θα αξιολογηθούν λεπτομερώς για την επίδραση, το κόστος και την ανάπτυξη, τη δυνατότητα υλοποίησης και την αποδοχή από πρακτική άποψη.
Ο συντονισμός του προγράμματος γίνεται από το Ίδρυμα για την Προληπτική Έρευνα και την Κοινωνική Ιατρική της Βρέμης (Πανεπιστήμιο της Βρέμης) στη Γερμανία, το οποίο έχει ειδικευτεί στην επιδημιολογία, τη βιομετρία, τη διατροφή για τη δημόσια υγεία και τις κοινωνικές επιστήμες. Οι συνεργαζόμενοι φορείς του προγράμματος φέρνουν στο πρόγραμμα ένα ευρύ φάσμα εμπειριών και τεχνογνωσίας σε σχετικούς τομείς όπως η ψυχολογία, η παιδιατρική, η γενετική, η διατροφή, η τεχνολογία τροφίμων και η αισθητήρια αντίληψη, η σωματική δραστηριότητα, η βιοηθική, η πολιτική φιλοσοφία, η δημόσια υγεία και η επιστήμη των καταναλωτών. Στην έρευνα θα εξεταστούν ταυτοχρόνως γενετικοί και μη παράγοντες, το ψυχολογικό υπόβαθρο και το κοινωνικό περιβάλλον. Έρευνες πληθυσμών θα ερευνήσουν τον αντίκτυπο της αισθητήριας αντίληψης και θα παρέχουν αποτελέσματα που θα αφορούν τις μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις των επιλογών τροφίμων. Επίσης, θα αξιολογηθούν η καταναλωτική συμπεριφορά των παιδιών, οι προσδιοριστικοί παράγοντές της και η σχέση της με το υπέρβαρο και την παχυσαρκία.
Το "SAFE FOODS" έχει ως στόχο να επαναφέρει την εμπιστοσύνη του καταναλωτή στην Ευρωπαϊκή αλυσίδα τροφίμων βελτιώνοντας τις τωρινές πρακτικές στη διαχείριση της ασφάλειας τροφίμων. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα επικεντρώνεται στην ανάπτυξη μεγαλύτερης διαφάνειας, καλύτερης αλληλεπίδρασης και πιο αποτελεσματικής επικοινωνίας κατά τη διαδικασία ανάλυσης κινδύνου. Συνεπώς, το SAFE FOODS αναπτύσσει ένα βελτιωμένο πλαίσιο διαχείρισης που αντιμετωπίζει αυτές τις ανησυχίες και ενσωματώνει την πιο πρόσφατη έρευνα σχετικά με τεχνολογίες και μεθοδολογίες για την αξιολόγηση και τη διαχείριση της ασφάλειας τροφίμων. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα είναι στην ευχάριστη θέση να είναι μέρος αυτής της κοινοπραξίας με την ιδιότητά του ως μέσου διάδοσης πληροφοριών. Συνδυάζοντας πολλές ερευνητικές ειδικότητες, το SAFE FOODS αναπτύσσει ένα νέο πλαίσιο για την ανάλυση κινδύνου, ενδυναμωμένο με νέες μεθόδους επιστημονικής αξιολόγησης και ενσωματωμένο σε μια ευρεία αξιολόγηση των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων. Το κύριο αποτέλεσμα του προγράμματος SAFE FOODS θα είναι μια νέα προσέγγιση στην ανάλυση κινδύνου για τη διαχείριση της ασφάλειας των τροφίμων που ενσωματώνει την αξιολόγηση του κινδύνου της ανθρώπινης υγείας και των προτιμήσεων και αξιών των καταναλωτών, καθώς και την εκτίμηση των επιπτώσεων των κοινωνικοοικονομικών πτυχών.
Τέλος, το πρόγραμμα HELENA επιδοτείται από τη Γενική Διεύθυνση Έρευνας, για να παρέχει, για πρώτη φορά στην Ευρώπη, εναρμονισμένα και συγκρίσιμα δεδομένα για την πρόσληψη τροφής σε Ευρωπαίους εφήβους και των δύο φύλων χρησιμοποιώντας εργαλεία διατροφικής αξιολόγησης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αρβανίτη, Κ. (1999) Σημειώσεις Μεθοδολογίας, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΥΠ.Ε.Π.Θ. Αθήνα.
Αρβανίτη, Κ. (2000) H Ολυμπιακή Εκπαίδευση στα σχολεία της Ελλάδας. Φυσική Αγωγή, Αθλητισμός και Υγεία, Περιοδική Έκδοση της Ένωσης Πτυχιούχων Φυσικής Αγωγής Νομού Ηρακλείου, Τεύχος 8-9.
Αρβανίτη, Κ. (2001) Η Ολυμπιακή Παιδεία στην κοινωνία της μάθησης, Ολυμπιακοί Αγώνες, Αναφορές-Προσεγγίσεις. Αθήνα 2004.
Αρβανίτη, Κ., Κέλλης, Η., Μακρής, Α. (2000) Ολυμπιακή και Αθλητική Παιδεία. Συνέδριο Φυσικής Αγωγής, Τρίκαλα.
Γεωργιάδης, Κ. (2002) "Ολυμπιακή Εκπαίδευση. Όραμα και Πραγματικότητα", Τριήμερο Σεμινάριο Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών Ολυμπιακής Παιδείας με θέμα: "Η παιδευτική και μορφωτική σημασία της Ολυμπιακής Παιδείας", Αθήνα.
Διατροφικές οδηγίες για ενήλικες στην Ελλάδα. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 1999. 16(6): 615-625.
Έκθεση Τελικής Αξιολόγησης Πειραματικού Προγράμματος Σ.Ε.Π.Π.Ε. (1999) Εισαγωγή της Ολυμπιακής και Αθλητικής Παιδείας στα σχολεία. Ίδρυμα Ολυμπιακής και Αθλητικής Παιδείας & Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, σελ. 1-23.
Α. Καφάτος, Χ. Χατζής, Γ. Μανιός, Μ. Λιναρδάκης, Ι. Μοσχανδρέα, Ε. Μάρκατζη, "Αγωγή Υγείας στα σχολεία της Κρήτης. Ο τρόπος επεξεργασίας και παρουσίασης στους γονείς των κλινικών και εργαστηριακών αποτελε-σμάτων των παιδιών τους ως μέρος της εκπαιδευτικής παρέμβασης. Παιδιατρική, 1999; 62:371-378. Πανεπιστήμιο Κρήτης/Τμήμα Ιατρικής Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής/Κλινική Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής.
Λιναρδάκης, Μ., Μοσχανδρέα, Ι., Καφάτος, Α. (2000) Καμπύλες σωματικής ανάπτυξης παιδιών βρεφικής και προσχολικής ηλικίας της Κρήτης που προέκυψαν από διαχρονική παρακολούθησή τους. Παιδιατρική, 63:391-407. Πανεπιστήμιο Κρήτης/Τμήμα Ιατρικής Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής/Κλινική Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής.
ΓΝΑ Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, Τμήμα Ενδοκρινολογίας, Διατροφή και άσκηση στην εφηβεία.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εκθέσεις της Επιστημονικής Επιτροπής για τη Διατροφή του Ανθρώπου. 31η σειρά Υπηρεσία Επίσημων εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 1992.
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα (EUFIC).
Κλεισούρας, Β. (1997) Εργοφυσιολογία, Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα.
Παπαδοπούλου Κ. Σουζάνα (2001) Διατροφικά κριτήρια σε εφήβους: ο ρόλος της φυσικής δραστηριότητας καθώς και ανθρωπομετρικών, διαιτητικών, ψυχολογικών κι άλλων παραγόντων. Διδακτορική διατριβή. Θεσσαλονίκη.
Παρασκευόπουλος, Ι. (1985) Εξελικτική ψυχολογία, Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη έως την ενηλικίωση, Τόμοι 1-4.
Παρασκευόπουλος, Ι. (1992) Ψυχολογία ατομικών διαφορών. Αθήνα, Βιβλιοπωλείο Γρηγόρη.
Θεοδωράκης, Γ. (2001) Έκθεση Αξιολόγησης της Εφαρμογής του προγράμματος Ολυμπιακής Παιδείας (2000-2001). Διεύθυνση Εκπαίδευσης Αθήνα 2004 & Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Θεοδωράκης, Γ. (2002) Έκθεση Αξιολόγησης Προγράμματος Ολυμπιακής Παιδείας, Εισαγωγή δεδομένων (2002). Διεύθυνση Εκπαίδευσης Αθήνα 2004 & Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τ.Ε.Φ.Α.Α., σελ 1-25.
Τριχοπούλου, Α. (2002) Πανευρωπαϊκή έρευνα για το ρόλο των διατροφικών συνηθειών στην αιτιολογία των χρόνιων νοσημάτων. Εργαστήριο Υγιεινής κι επιδημιολογίας. Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών.
Υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως (1976) Φυσική Αγωγή, Σχολικός και Εξωσχολικός Αθλητισμός, Συλλογή Νομοθεσίας, Αθήνα, τεύχος 1.
Υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως (1978) Συλλογή Νομοθεσίας: Εξωσχολικός Αθλητισμός, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα, τεύχος 2.
Φαχαντίδου, Α. (2002) Παιδική κι εφηβική παχυσαρκία στην Ελλάδα, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Άσκησης και Διατροφής, Ελληνική Εταιρεία Αθλητικής Επιστήμης.
Φλούρη, Γ., Κουλοπούλου, Α. & Σπυριδάκη, Ι. (1981) Το αυτοσυναίσθημα και η παιδαγωγική του αντιμετώπιση, Εκδόσεις Αλκυών, Αθήνα.
Χατζηχαριστός, Δ. (1982) Η αναγκαιότητα της φυσικής αγωγής στα δημοτικά σχολεία. "Φυσική Αγωγή-Αθλητισμός, Αθήνα, τεύχος 11-12.
Χατζηχαριστός, Δ. (1988) Θεωρία και μεθοδική Φυσικής Αγωγής-Αθλητισμού. Εκδόσεις Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
Χατζηχαριστός, Δ. (1988) Σημειώσεις Παιδαγωγικής Φυσικής Αγωγής Αθλητισμού. Οδηγός Παιδαγωγικών Αντικειμένων, Εκδόσεις: Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα.
Χατζηχαριστός, Δ. (1990) Σύγχρονο Σύστημα Φυσικής Αγωγής, Εκδόσεις Α.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα.
Flynn M.A.T. et al (2006). Reducing obesity and related chronic disease risk in children and youth: syntheses of evidence with best practice recommendations. Obesity Reviews 7 (supp.l 1): 7-66.
Carey, G.B. (1992) A nutrition guidebook to improve the diet of male and female collegiate.
Cole TJ, Belizzi MC, Flegal MK, Dietz WH. Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: International survey. BMJ 2000, 320: 1-6.
Doak C.M. et al (2006). The prevention of overweight and obesity in children and adolescents: a review of interventions and programmes. Obesity Reviews 7: 111-136.
Eurodiet Core Report. Nutrition and diet for healthy lifestyles in Europe: science and policy implications. Public Health Nutr 2001, 4(2A): 265-273.
Williams, MH (1999) Nutrition for Health, Fitness and Sport. Boston: WCB Mc Grow -Hill.
Commission of the European Communities. Reports of the scientific Committee for Foods (thirty first series). Nutrient and energy intakes for the European Commission. Office for Official publications of the European Community, Luxemburg 1994.
Department of Health. RHSS41. Dietary Reference Values for Food Energy and Nutrients for the UK. Report on the Panel on Dietary Reference Values of the Committee on Medical Aspects (COMA) of Food Policy. The Stationary Office, 1991.
Identification and prevention of Dietary- and lifestyle-induced health Effects ιn Children and infants (IDEFICS). European Commission Sixth Framework Programme. Contract n° 016181 (FOOD).
Nylander, I.(1971) The feeling of being fat and dieting in a school population. An epidemiologic interview investigation. Acta Sociomed Scand. 1971: 3: 17-26.
Szmukler G. The epidemiology of anorexia nervosa and bulimia. J Psychiatr Res 1985; 19: 143-53.
World Health Organization. Preparation and use of food -based dietary guidelines. WHO Technical Report Series 880. Geneva 1998.
WHO study Group on Diet, Nutrition and Prevention of Non Communicable Diseases. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: report of a WHO study group. WHO Technical Report Series 1990: 797.
Steward BM, Barnekow RV, Rivet D (1999) The European network of health Promoting Schools, the alliance of education and health. EUR/ICP/IVST 06 03 05.1999.
http://www.ideficsstudy.eu/Idefics/
http://europa.eu.int/comm/health/ph_determinants/life_style/nutrition/platform/platform_en.hm
http://move-eu-questionnaire.eu/introduction.php?country=cy
European Council Resolution (13/11/2007) The role of physical activity and sport in Education (www.europarl.europa.eu/news/expert/tous_les_epvotes/default/default_el.htm-397k)
