Συννοσηρότητα ψυχιατρικών διαταραχών και κατάχρησης αλκοόλ σε τμήμα επειγόντων ψυχιατρικών περιστατικών
 ΜΟΥΣΣΑΣ Γ.1, ΔΙΑΛΥΝΑ Μ.1, ΚΑΡΚΑΝΙΑΣ Α.3, ΚΩΣΤΑΡΑΣ Θ.3, ΗΛΙΑΣ Ι.4, ΜΠΡΑΤΗΣ Δ.3, ΚΟΤΣΩΝΗ Ε.2, ΤΣΕΛΕΜΠΗΣ Α.3
1Β΄ Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστήμιου Αθηνών, "Αττικόν" Νοσοκομείο
2Ψυχιατρικός Τομέας, Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών, "Γ. Γεννηματάς"
3Ψυχιατρικός Τομέας, Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών "Η Σωτηρία"
4Ενδοκρινολογικό Τμήμα, Νοσοκομείο "Έλενα Βενιζέλου", Αθήνα.

Περίληψη
Είναι ευρύτερα γνωστό ότι υπάρχει υψηλή συννοσηρότητα ανάμεσα στις ψυχιατρικές διαταραχές -ιδιαίτερα τις διαταραχές της διάθεσης και τις διαταραχές προσωπικότητας- και τον αλκοολισμό.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνηθεί η συννοσηρότητα της εξάρτησης και της κατάχρησης αλκοόλ σε ασθενείς οι οποίοι αναζητούν ψυχιατρική βοήθεια στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) Γενικού Νοσοκομείου.

Για το σκοπό αυτό, περιλάβαμε στην μελέτη το σύνολο των ενήλικων ασθενών που προσήλθαν και εξετάστηκαν στο Ψυχιατρικό ΤΕΠ δύο Γενικών Νοσοκομείων. Για την ανίχνευση της χρήσης, κατάχρησης ή εξάρτησης από το αλκοόλ χρησιμοποιήθηκε το Cage Test, που έχει δημιουργηθεί προκειμένου να ανιχνεύει συγκεκαλυμμένα προβλήματα αλκοολισμού. Επιπρόσθετα, καταγράφηκαν τα δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων στη μελέτη, καθώς και το αίτημα με το οποίο προσέρχονταν για εξέταση.

Το δείγμα περιελάμβανε συνολικά 320 ασθενείς. Παρουσία αλκοολισμού διαπιστώθηκε στο 27,5% του συνόλου του δείγματος, με στατιστικά σημαντική υπεροχή των ανδρών. Εγκέφαλος 2009, 46(3):147-151.

Λέξεις κλειδιά: Αλκοολισμός, ψυχιατρικές διαταραχές, συννοσηρότητα, cage test.

Eισαγωγή

Οι διαταραχές που σχετίζονται με το αλκοόλ αναφέρονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) σαν ένα μεγάλο πρόβλημα υγείας, το οποίο, σύμφωνα με τελευταίες εκτιμήσεις, αναλογεί στο 1,4% της συνολικής παγκόσμιας επιβάρυνσης από νοσήματα1. Στις Η. Πολιτείες, όπου 8 εκατομμύρια άτομα ηλικίας 18 και άνω πληρούν τα κριτήρια κατά DSM- IV για εξάρτηση από το αλκοόλ2, έχει αποδειχθεί ότι η εξάρτηση αυτή αυξάνει τον κίνδυνο θνησιμότητας έως και 50%, ανεξάρτητα από την ποσότητα κατανάλωσης οινοπνεύματος3. Στις ΗΠΑ ο επιπολασμός της εξάρτησης από το αλκοόλ είναι στο 3.8% 4. Περίπου το ίδιο ποσοστό εξάρτησης από το αλκοόλ, κυμαινόμενο από 1-5%, αναφέρει και ο ΠΟΥ για τις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες χώρες, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η Ελλάδα5. Στην χώρα μας η χρήση του αλκοόλ, σύμφωνα με μελέτη του 2004, παρουσιάζει κατά κεφαλή κατανάλωση 11,39 λίτρα, και καταλαμβάνουμε την 10η θέση μεταξύ 26 ευρωπαϊκών χωρών και με δείκτη επιβλαβούς χρήσης 2 6. Επίσης τα στοιχεία δείχνουν ότι η κατανάλωση αλκοόλ στην Ελλάδα είναι μια πολύ διαδεδομένη συνήθεια και μεταξύ των νέων, με υπερίσχυση πάντα των ανδρών7.

Στην ανάπτυξη προγραμμάτων υγείας για τους εξαρτημένους ασθενείς υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες, εκ των οποίων, μια από τις κυριότερες είναι το πρόβλημα συννοσηρότητας ψυχικών διαταραχών και εξάρτησης8. Η έννοια της συννοσηρότητας χρησιμοποιείται στην κλινική ψυχιατρική για την περιγραφή σύνθετων κλινικών εικόνων και περιγράφει κάθε πρόσθετη κλινική οντότητα η οποία υπάρχει μαζί με μια άλλη διαγνωσμένη κλινική διαταραχή. Ειδικά σε ό,τι αφορά την εξάρτηση από το αλκοόλ, η έννοια της συννοσηρότητας αναφέρεται σε ψυχικές και ψυχιατρικές δυσλειτουργίες οι οποίες, είτε προϋπάρχουν της χρήσης του αλκοόλ είτε έπονται, επηρεάζοντας την πορεία και την θεραπευτική προοπτική του ασθενούς. Η συννοσηρότητα των ψυχικών διαταραχών και αλκοόλ περιλαμβάνει σχιζοφρενικές διαταραχές9, συναισθηματικές διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας10 και διάφορες άλλες μείζονες ψυχικές διαταραχές. Ωστόσο δεν υπάρχουν συστηματικές μελέτες στον Ελληνικό χώρο για την συννοσηρότητα κατάχρησης αλκοόλ και ψυχικών διαταραχών.

Σκοπός της μελέτης είναι να διερευνήσει την ύπαρξη κατάχρησης αλκοόλ σε ασθενείς που προσέρχονται σε τμήμα επειγόντων ψυχιατρικών περιστατικών, και η καταγραφή της συννοσηρότητας με ολόκληρο το φάσμα των ψυχιατρικών διαγνωστικών κατηγοριών.

Mέθοδος

Για περίοδο δυο μηνών, όλοι οι ενήλικες ασθενείς που προσήλθαν για εξέταση στο ψυχιατρικό Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) δυο Γενικών Νοσοκομείων κλήθηκαν να απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο CAGE TEST, το οποίο είναι ειδικό στην ανίχνευση συγκεκαλυμμένων προβλημάτων αλκοολισμού και περιλαμβάνει 4 ερωτήματα. Θετικό θεωρείται όταν οι θετικές απαντήσεις είναι >=2.

Το CAGE test είναι εύχρηστο και αξιόπιστο για την ανίχνευση προβλημάτων κατάχρησης/εξάρτησης από το αλκοόλ τόσο σε ενδονοσοκομειακούς ασθενείς11, όσο σε ασθενείς επειγόντων τμημάτων12, καθώς και σε πάσχοντες από ψυχικές νόσους9, νοσηλευόμενους και μη. Επίσης το CAGE test χρησιμοποιείται στην ανίχνευση προβλημάτων αλκοολισμού στην πρωτοβάθμια περίθαλψη13, όπως και σε πληθυσμούς έφηβων και νέων ενήλικων14. Η ικανότητα ανίχνευσης του ερωτηματολόγιου CAGE συγκεκαλυμμένων μορφών κατάχρησης από το αλκοόλ είναι συγκρίσιμη με αυτή των βιολογικών και κλινικών παραμέτρων15. Για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης χρησιμοποιήθηκε η ελληνική προσαρμογή του test.

Για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης, καταγράφηκαν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και η αιτία προσέλευσης των ασθενών στο ΤΕΠ, καθώς και οι πιθανές προηγούμενες διαγνώσεις από το αναφερόμενο ιστορικό. Το ερωτηματολόγιο χορηγήθηκε από ειδικευόμενους γιατρούς και ψυχολόγους, που είχαν εξοικειωθεί με την χρήση του. Η διαγνωστική κατηγοριοποίηση έγινε κατά την παρούσα εξέταση μέσω ημιδομημένης συνέντευξης, με την χρήση των κριτηρίων DSM-IV-TR, το ιστορικό των τυχόν προηγούμενων νοσηλειών, των διαγνώσεων εξόδου, και τις πληροφορίες των συγγενών που συνόδευαν τους ασθενείς. Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS10.

Υλικό

Το δείγμα περιελάμβανε 320 ασθενείς (169 άνδρες και 151 γυναίκες) με μέση ηλικία τα 41,79 (SD: 15.4) έτη, [άνδρες: 41,11(SD: 14.41), γυναίκες: 42,54 (SD: 16,45)].

Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος (47,3%) ήταν άγαμοι, 35,7% έγγαμο, 14,4% διαζευγμένοι και 2,5% σε χηρεία.

Το 51% ήταν εργαζόμενοι και το 49% άνεργοι. Ως προς την εκπαίδευση, το 30,7% του δείγματος είχε απολυτήριο λυκείου (12 έτη σπουδών), 5,7% δήλωσε πως δεν είχε καμία εκπαίδευση, ενώ γνώσεις δημοτικού είχε το 22,7%(6 έτη), γυμνασίου το 15,7 %(9έτη) και ανώτατη μόρφωση το 20,3% (16 έτη).

Ως προς την διαγνωστική κατηγοριοποίηση, το 21,3% του δείγματος παρουσίαζε κάποια αγχώδη διαταραχή, το 19,4% διαταραχή της διάθεσης, το 24,1% ψυχωτική διαταραχή, το 20% διαταραχή προσωπικότητας και το 5% έπασχε από οργανικό ψυχοσύνδρομο. Τέλος, το 10,3% δεν παρουσίαζε συγκεκριμένη ψυχοπαθολογία [Απροσδιόριστη Ψυχική Διαταραχή (μη ψυχωσική), κατά DSM-IV-TR].

Αποτελέσματα

Οι θετικές απαντήσεις με τιμή 2 και πάνω ήταν 27,5% (Πίνακας 1) στο σύνολο του δείγματος.

Οι άνδρες παρουσίασαν στατιστικά μεγαλύτερες τιμές στο CAGE TEST, έναντι του γυναικών (1,2 vs 0.52 t-test p<0.01 Πίνακας 2) χωρίς να υπάρχει διαφοροποίηση στην ηλικία (t-test p>0.05) και στην εκπαίδευση ανάμεσα στα δύο φύλα. Το 38,5% των ανδρών παρουσίαζε θετικό CAGE, έναντι του 15,2% των γυναικών(x2 p<0.01). Δεν παρουσιάστηκε στατιστική διαφορά μεταξύ των εργαζομένων και των ανέργων ασθενών ως προς το Cage score (0,99±1,37 vs 0.82±1.38 T test p>0.05). Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, οι έγγαμοι ασθενείς παρουσίασαν χαμηλότερες τιμές, έναντι των άγαμων (0.66± 1.23 vs 0.97±1.34, T test p<0.05) και των διαζευγμένων ασθενών (0.66± 1.23 vs 1.41± 1.68,T test p<0.01).

Οι ασθενείς με διάγνωση διαταραχής προσωπικότητας παρουσίασαν τις μεγαλύτερες τιμές Cage test, έναντι των άλλων διαγνωστικών ομάδων (ANOVA p<0.01 πίνακας 1).

Αρνητική συσχέτιση παρουσιάστηκε μεταξύ του Cage score και του επιπέδου εκπαίδευσης (Pearson Correlation Sig. 2-tailed, p<0.01 r =-0,190) στο σύνολο των ασθενών. Η σχέση αυτή παρέμεινε στατιστικά σημαντική και όταν εξετάστηκε ως προς την διάγνωση (Partial Correlation Sig. 2-tailed, p<0.05 r =-0,1424). Πίνακας 3.

Η ηλικία δεν παρουσίασε συσχέτιση με το Cage score (Pearson Correlation Sig. 2-tailed, p>0.05 r =-0,081). Πίνακας 2. Το ερωτηματολόγιο παρουσίασε υψηλή αξιοπιστία (a:0.84).

Συζήτηση

Η συννοσηρότητα κατάχρησης/εξάρτησης αλκοόλ και ψυχιατρικής συμπτωματολογίας εμφανίζεται σε ποσοστό 27%, πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο του γενικού πληθυσμού. Είναι ενδιαφέρον ότι η συννοσηρότητα αυτή συναντάται σε ολόκληρο το διαγνωστικό φάσμα κατά DSM-IV-TR. Τα ευρήματα αυτά είναι συμβατά με μια μεγάλη σειρά, κυρίως κοινοτικών μελετών, που καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα17,18.

Αντίστοιχα, η μελέτη φαίνεται να επιβεβαιώνει την υπεροχή των ανδρών με ψυχιατρική διαταραχή στην εξάρτηση/κατάχρηση αλκοόλ, σε σχέση με τις γυναίκες, διαπίστωση που ισχύει και στο μη ψυχιατρικό πληθυσμό7.

Η ύπαρξη της διάγνωσης της διαταραχής προσωπικότητας, η οποία είναι πολύ συχνή στον αλκοολισμό, σύμφωνα με τα ευρήματα άλλων μελετών, επιβεβαιώνεται και στην παρούσα μελέτη19. Το αλκοόλ επιδεινώνει ιδιαίτερα την σχέση μεταξύ βίαιης συμπεριφοράς και κατάχρησης αλκοόλ, με ιδιαίτερα σημαντική την συμμετοχή της αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας, η οποία εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στον αλκοολισμό τύπου ΙΙ, ο οποίος έχει και πιο πρώιμη έναρξη και βιαιότερη συμπεριφορά19. Άλλες διαταραχές προσωπικότητας οι οποίες επίσης συσχετίζονται με βίαιη συμπεριφορά και χρήση αλκοόλ στους ενήλικες είναι η μεθοριακή και η σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας20.

Μια πιθανή ερμηνεία της αυξημένης συννοσηρότητας, είναι η προσφυγή στην χρήση αλκοόλ από τους ασθενείς με διαγνωσμένη ψυχιατρική διαταραχή, με στόχο την "αυτοθεραπεία" ή την ανακούφιση από τα επώδυνα ψυχιατρικά συμπτώματα, κυρίως το άγχος, είτε αυτό είναι νευρωσικής, είτε ψυχωτικής τάξης17,21,22.

Το εκπαιδευτικό επίπεδο των ασθενών φαίνεται να λειτουργεί προστατευτικά απέναντι στον κίνδυνο κατάχρησης/εξάρτησης από το αλκοόλ, ανεξάρτητα από την ψυχιατρική διαγνωστική κατηγορία.

Τέλος, το Cage test αποδεικνύεται ένα εύχρηστο και με καλή αξιοπιστία εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην αναγνώριση της συννοσηρότητας ψυχικών διαταραχών και κατάχρησης αλκοόλ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  1. World Health Organization. The World Health Report. Ceneva: World Health Organization, 2003.
  2. American Psychiatric Association Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder, 4th ed. Washington, D C: American Psychiatric Association, 1994.
  3. Dawson, D.A. Alcohol consumption, alcohol dependence, and all-cause mortality. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 2000, 24, 872- 819.
  4. Grand, B,F., Stinson, F.S., Dawson, D.A., Chou, S P., Ruan, W.J, & Pickering, R.P. Prevalence and correlates and disability of personality disorder in the U.S: Results from the National Epidemiologic survey on alcohol and related conditions. Journal of clinical Psychiatry, 2004, 65, 948-958.
  5. World Health Organization. Global Status report on Alcohol 2004. Ceneva: World Health Organization, 2004.
  6. Rehm J., Room R., Van den Brink W. Alcohol use disorders in EU countries and Norway: an overview of the epidemiology. European Neuropsychopharmagology, 2005, 15, 377-388.
  7. Κίτσος Γ ., Κοντογεωργίου Κ., Μπάφη Ι., Καραχάλιου Κ., Κοκκέβη Α.. Χρήση και εξάρτηση. Στο: Ετήσια Έκθεση για την κατάσταση των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών, 2005, ΕΚΤΕΠΝ- ΕΠΙΨΥ, Αθήνα 2006.
  8. Kessler R, Crum R, Warner L, Nelson C, Schulenberg J, Anthony J. Lifetime co-occurrence of DSM- III alcohol abuse and dependence with other psychiatric disorder in the National Comorbidity Survey. Arc Gen Psychiatry 1997, 54: 313-21.
  9. A Dervaux, F. G Bayle, X. Laqueille, M-C Bourdel, M Leborgne, J-P Olie, M-O Krebs. Validity of the CAGE questionnaire in schizophrenic patients with alcohol abuse and dependence. Schizophrenia Research. Vol 81, Issue 2-3, 31 january pp 151 -155.
  10. O-B. Jones, M.Z. Iqbal, P. Tyrer, N. Seivewrit, S. Cooper, A. Judd & T. Weaver on behalf of the COSMIC study team. Society for the Study of Addiction. 2004, 99, 1306-1314.
  11. L. Malet, R. Schwan, D Boussiron, B Aubler-Cuvelier, P-M Llorca. Validity of the CAGE questionnaire in hospital. European Psychiatry, 2005, Volume 20,Issue 7, Nov pp 484-489.
  12. Whiteman PJ, Hoffman RS, Goldfrank LR. Alcoholism in the emergency department: An epidemiologic study. Acad. Emerg Med. 2000, Jan; 7(1): 14-20.
  13. William EC, Kinlaham DR, Saitz R, Merrill JO, Achtmeyer CE, MeCormick KA, Bradley KA. Readiness to change in primary care patients who screened positive for alcohol misuse. Ann Fam Med. May-Jun; 2006, 4(3): 213-220.
  14. Carballo JJ, Oquendo M A, Giner L, Garcia-Parajua P, Iglesias JJ,Goldberg PH, Zalsman G, Chaudhury S R, Sher L. Prevalence of alcohol misuse among adolescents and young adults evaluated in primary care setting. Int J Adolesc Med Health, Jan-Mar; 2006, 18(1): 197-202.
  15. Bataille V, Ruidavets JB, Arveiler D, Amouyel P, Ducimetier P, Perret B, Ferrieres J. Joint use of clinical parameters, biological markers and CAGE questionnaire for the identification of heavy drinkers in a large population-based sample. Alcohol Alcohol. Mar- Apr; 2003, 38 (2): 121-127.
  16. A. Αθανασάκη-Τσουρούλα, Γ. Μουσσάς, Ε. Σταυρακάκη, Ε. Λύκουρας. Παρουσίαση δυο ερωτηματολογίων για επισήμανση προβλημάτων αλκοολισμού ( κατάχρηση-εξάρτηση ). Εγκέφαλος 1989, 26, 71-74.