Κοινωνιολογική έρευνα και μετανάστριες οικιακές εργάτριες στην Ελλάδα
Ι. ΨΗΜΜΕΝΟΣ
Αναπλ. Καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής Παντείου.

Περίληψη
Από τη μελέτη μας στο πρόγραμμα ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Ι (2005-2007), που εξετάσαμε την πρόσβαση των μεταναστριών οικιακών εργατριών (εσωτερικές-εξωτερικές) από την Αλβανία και Ουκρανία στην ασφάλιση, υγεία και προσχολική φροντίδα αποκτήθηκε μια μεγάλη εμπειρία. Διαπιστώσαμε ότι η πρόσβαση των μεταναστριών στην κοινωνική προστασία (π.χ. κοινωνική ασφάλιση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, προσχολική φροντίδα) προσκρούει, εκτός από τις συνθήκες εργασίας, τα νομικά προβλήματα που συνδέονται με την άδεια εργασίας/διαμονής και τις συμπεριφορές από τους υπαλλήλους των κοινωνικών υπηρεσιών, και σε μια σταδιακά αποκτηθείσα ένταξη ή κοινωνικοποίηση των γυναικών στην οικιακή εργασία και την παραοικονομία. Η οικιακή εργασία εμφανίζεται στην τελευταία έρευνά μας να δημιουργεί τεράστια προβλήματα που αφορούν εκτός των άλλων και προβλήματα στον οικογενειακό ιστό και στη φροντίδα και αλληλεγγύη των μελών. Εγκέφαλος 2010, 47(2):99-102.

Λέξεις κλειδιά: Κοινωνιολογική έρευνα, μετανάστες, οικογένεια, εργασία.

Εισαγωγή: Το Πρόβλημα

Από το 1990 μέχρι σήμερα που μελετάμε τη σύγχρονη μετανάστευση και τα κοινωνικά προβλήματα που τη συνοδεύουν, διαπιστώνουμε ότι ανάμεσα μας ζει και εργάζεται ένα σύγχρονο πλανόδιο και ημερήσιο εργατικό δυναμικό (almost like paupers) που σε ένα μεγάλο βαθμό απασχολείται σε υπηρεσίες χαμηλού κύρους (low status jobs) και ως επί το πλείστον σε ιδιωτικά νοικοκυριά και σε εταιρείες φροντίδας και καθαριότητας. Τα προβλήματα είναι πολλά.

Ένα όμως κεντρικό θέμα που μας απασχολεί για την άτυπη απασχόληση (non-standard employment), τη φθηνή και την χαμηλού κύρους εργασία (low-status work and precarious jobs) των μεταναστριών είναι αυτό της πρόσβασης (access) σε υπηρεσίες κοινωνικής προστασίας. [Πίνακας 1 - Το Πρόβλημα]

Τα βασικά ερωτήματα, ιδίως για το μεταναστευτικό δυναμικό, που τίθονται από τη διεθνή και ελληνική έρευνα είναι βασικά δύο: [Πίνακας 2] α) πώς αντιμετωπίζονται οι μετανάστες/τριες από τις κοινωνικές υπηρεσίες και β) πώς αντιμετωπίζουν οι ίδιοι τις κοινωνικές υπηρεσίες.

Η κοινωνιολογική έρευνα

Συνήθως στην κοινωνική έρευνα εξετάζονται: [Πίνακας 3] α) οι αντικειμενικές συνθήκες, όπως είναι οι μορφές απασχόλησης, η διάθεση (distribution) πόρων, οι λειτουργίες των υπηρεσιών κοινωνικής ασφάλισης (operations of social security services) κλπ. καθώς και β) οι αντιλήψεις (perceptions), οι προσδοκίες (expectations) και πρακτικές (practices) που σπρώχνουν το σύγχρονο μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό στην προνοιακή περιθωριοποίηση (welfare marginalisation).

Κατά την πρώτη περίοδο ερευνών μας στην Ελλάδα (1990-2005) και μέσα από έξι διαφορετικά προγράμματα 3ετούς έρευνας, διακρίναμε ότι η πρόσβαση (access) και χρήση (use) των δικαιωμάτων και υπηρεσιών από το μεταναστευτικό δυναμικό εξαρτάται εκτός από γενικές παραμέτρους όπως: η μεταναστευτική ιδιότητα (δηλαδή αν έχουν χαρτιά ή όχι) και από εθνικές, έμφυλες και εργασιακές κατηγοριοποιήσεις των μεταναστών.

Το διάστημα 2005-2007 στο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ) (Centre for Social Morphology and Social Policy) του τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου διεξάγαμε, υπό τη διεύθυνση των ομότιμων καθηγητριών (Professor Emeritus) Κ. Κασιμάτη και Λ. Μουσούρου, το Πρόγραμμα ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Ι. Ένα από τα έργα του προγράμματος αφορούσε την πρόσβαση (access) των οικιακών εργατριών [εσωτερικές (live-in) και εξωτερικές (live-out)] από την Αλβανία και την Ουκρανία στην κοινωνική ασφάλιση, κρατική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, και την προσχολική φροντίδα των παιδιών τους. Η έμφαση μας δόθηκε στο φύλο, επάγγελμα, και στον τύπο απασχόλησης.

Η έρευνα πεδίου: τα ευρήματα

Για να διερευνήσουμε τα παραπάνω χωρίσαμε την έρευνα πεδίου (field research) σε δύο μέρη: [Πίνακας 4] α) τα προβλήματα και τις πρακτικές των μεταναστριών στην κοινωνική ασφάλιση, νοσοκομειακή και προσχολική φροντίδα [βρεφονηπιακοί σταθμοί (nurseries)/νηπιαγωγεία (kindergartens)] και β) τα προβλήματα και πρακτικές αντιμετώπισης των μεταναστριών από τους υπάλληλους των κοινωνικών υπηρεσιών.

Λόγω έλλειψης χρόνου θα αναφερθώ στο πρώτο μέρος που αφορά τα προβλήματα και πρακτικές των μεταναστριών.

Η συνέχεια της έρευνας μας και ελπίδα για ακόμα βαθύτερα αποτελέσματα βρίσκεται σε 5 διδακτορικές διατριβές (σύλλογοι, οικογένειες και κοινωνικές σχέσεις, σταδιοδρομία μέσα στα επαγγέλματα χαμηλού κύρους, πρόσβαση σε παιδικούς σταθμούς/νηπιαγωγεία, εργασιακά βιώματα-νοηματοδοτήσεις).

I. Το γενικό πρόβλημα

II. Τα βασικά ερωτήματα

III. Πλευρές της έρευνας

IV. Έρευνα πεδίου

VI. Αντικειμενικές συνθήκες που εμποδίζουν την κοινωνική προστασία

VII. Εργασιακή κουλτούρα-συνήθειες-αξίες