Η Νευρολογία των Ελληνιστικών χρόνων: Η εναρμόνισις της φιλοσοφίας μετά της Επιστήμης
ΣΤΑΥΡΟΣ Ι. ΜΠΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
Αριστοτέλειον Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης

Περίληψις
Η Νευρολογία ήνθισεν κατά μοναδικόν τρόπον εις τους Ελληνιστικούς χρόνους. Η ειδική ατμόσφαιρα της εποχής αυτής, καλλιεργούσα την πολυδιάστατον φιλοσοφικήν θεώρησιν υπό την επικράτισιν του ελληνικού πνεύματος και της ελληνικής γλώσσης, έδωσεν εκτενείς δυνατότητας εις την επιστήμην και ανέπτυξεν τον ενθουσιασμόν προς έρευναν και αναζήτησιν της αληθείας. Εν μέσω των πολλών φιλοσοφικών ρευμάτων της ελληνιστικής περιόδου, παραλλήλως προς την πλατωνικήν και αριστοτελικήν φιλοσοφίαν, ιδιαιτέραν βαρύτητα είχεν η Επικούρειος, η Νεο-Πλατωνική και η Στωϊκή φιλοσοφία, αι οποίαι επέδρασαν και επί των συγχρόνων φιλοσοφικών ρευμάτων. Η σύνδεσις της φιλοσοφίας μετά της ιατρικής κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους κατέστη άρρηκτος, δεδομένου ότι επεκράτει η αντίληψις ότι η ιατρική είναι δυνατόν να θεραπεύση τον πάσχοντα και να βελτιώση την ποιότητα της ζωής αυτού μόνον διά μέσου της φιλοσοφίας. Η Αλεξάνδρεια, η Αντιόχεια, η Πέργαμος, η Ρόδος, αι Αθήναι απετέλεσαν τα κέντρα εις τα οποία η φιλοσοφία διεισέδυσεν αρμονικώς εντός της ιατρικής και συνεκρότησεν μετ' αυτής έν ενιαίον και αρμονικόν περίγραμμα. Η Αλεξάνδρεια, ιδίως διά του μουσείου και της βιβλιοθήκης αυτής, κατέστη παγκόσμιον επιστημονικόν και ακαδημαϊκόν κέντρον, το οποίον προσήλκυσεν τους διαπρεπεστέρους φιλοσόφους και ιατρούς. Μεταξύ των επιφανών αλεξανδρινών ιατρών υπήρξαν ο Ηρόφιλος και ο Ερασίστρατος, οι οποίοι, διά της πληθώρας των ανατομικών και κλινικών παρατηρήσεών των, δύνανται δικαίως να χαρακτηρισθούν ως πατέρες των Νευροεπιστημών. Ο Ηρόφιλος περιέγραψεν λεπτομερώς την κάτω γωνίαν του ρομβοειδούς βόθρου, το οποίον ωνόμασεν γραφικόν κάλαμον, λόγω της ομοιότητος προς την γραφίδα. Εμελέτησεν και περιέγραψεν τους πλεγματώδεις αγγειακούς σχηματισμούς, τους προβάλλοντας εντός του κοιλιακού συστήματος, τους οποίους εκάλεσεν αγγειακάς μεμβράνας ή "χοριοειδή πλέγματα", διά των οποίων, κατά τον Ηρόφιλον, παράγεται το εγκεφαλονωτιαίον υγρόν. Εθεώρησεν ότι η έδρα της ψυχής ευρίσκεται εις το κοιλιακόν σύστημα του εγκεφάλου, ένθα ευρίσκεται και το κέντρον της νοήσεως. Ο γραφικός κάλαμος αποτελεί το ουσιωδέστερον σημείον του κοιλιακού συστήματος, το οποίον έχει άμεσον σχέσιν με την διατήρησιν της ψυχής εντός του σώματος. Ο Ηρόφιλος περιέγραψεν τους φλεβικούς κόλπους της σκληράς μήνιγγος και του κρανίου και επεσήμανεν ότι το φλεβικόν αίμα συγκεντρούται υπ' αυτών εις σχηματισμόν των μηνίγγων επί του έσω ινιακού ογκώματος, τον οποίον ωνόμασεν ληνόν. Ο Ερασίστρατος περιέγραψεν την μορφολογίαν του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, διακρίνας ταύτα εις τους επί μέρους λοβούς αυτών. Εκ παραλλήλου, ενετόπισεν τας ανωτέρας ψυχικάς και νοητικάς λειτουργίας επί του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων. Ο Ερασίστρατος διεχώρισεν λειτουργικώς τον εγκέφαλον από την παρεγκεφαλίδα και επεσήμανεν ότι η κυρία λειτουργία αυτής συνίσταται εις την επίτευξιν της ευταξίας των κινήσεων. Τα περιφερικά νεύρα, κατά τον Ερασίστρατον, είναι συμπαγείς σχηματισμοί, οι οποίοι συνίστανται υπό μικροσωληναρίων, τα οποία επικοινωνούν μετά αναλόγων σχηματισμών του εγκεφάλου. Ο Ερασίστρατος διετήρει τας επικουρείους απόψεις ότι το πνεύμα συνυφαίνεται μετά της σωματικής υποστάσεως του ανθρώπου προς διαμόρφωσιν του ψυχοσωματικού Είναι αυτού. Την τετάρτην κοιλίαν και την παρεγκεφαλίδα εθεώρει ως τόπους εις τους οποίους κατασκηνοί το πνεύμα. Ο Ερασίστρατος διέκρινεν τας παθήσεις εις τας εχούσας οργανικόν υπόβαθρον και εις τας αμιγώς ψυχικάς μετά ψυχοσωματικής εκφράσεως. Ο Γαληνός επίστευεν εις την ψυχοσωματικήν ενότητα του ανθρωπίνου προσώπου και εθεώρει ότι αι ψυχικαί παθήσεις δεν είναι ανεξάρτητοι των σωματικών, αλλά πολλάκις αποτελούν προέκτασιν αυτών. Επί του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού ο Γαληνός επίστευεν ότι αμφότεροι αποδέχονται και αναλύουν αισθητικάς πληροφορίας και εκ παράλληλου διαμορφώνουν τον τύπον της κινητικής απαντήσεως. Ο Γαληνός διεπίστωσεν ότι η ημιδιατομή του νωτιαίου μυελού προκαλεί παράλυσιν του σώματος συστοίχως, κάτωθεν του σημείου της τομής, ενώ αντιστοίχως επέρχονται διαταραχαί της αισθητικότητος. Ο Γαληνός επίστευεν ότι ο νωτιαίος μυελός αποτελεί προέκτασιν του εγκεφάλου εις τον σπονδυλικόν σωλήνα και έχει υψίστην σημασίαν διά την κινητικότητα του κορμού και των άκρων. Ο Γαληνός επίστευεν ότι τόσον αι κεντρομόλοι όσον και αι φυγόκεντροι οδοί του κεντρικού νευρικού συστήματος χιάζονται είτε εις τον εγκέφαλον είτε εις τον νωτιαίον μυελόν. Η παρεγκεφαλίς ελέγχει τας κινητικάς εκφράσεις του κορμού και των άκρων, οριοθετεί δε επίσης αύτη την ζωήν και τον θάνατον. Ο Γαληνός περιέγραψεν επτά συζυγίας κρανιακών νεύρων, ανεγνώρισεν δε ότι το φρενικόν νεύρον αποτελεί το κύριον νεύρον διά του οποίου επιτελείται η αναπνευστική λειτουργία. Εκ παραλλήλου καθώρισεν ότι το παλίνδρομον νεύρον διαδραματίζει σημαντικόν ρόλον εις την λειτουργίαν της φωνήσεως. Επί των νωτιαίων νεύρων ο Γαληνός παρετήρησεν ότι όλα εξ αυτών αναδύονται εκ του νωτιαίου μυελού διά δύο εκφυτικών ριζών, προσθίας και οπισθίας, εκ των οποίων η μεν οπισθία συνδέεται μετά της αισθήσεως, η δε προσθία μετά της κινήσεως των μελών και του σώματος. Επί των επιληπτικών κρίσεων επρέσβευεν ότι τόσον οι γενικευμένοι τονικο-κλονικοί σπασμοί, όσον και αι εστιακαί κρίσεις αποτελούν φαινόμενα εντόνου ερεθισμού του εγκεφάλου, υπεστήριζεν δε ότι αι αληθείς επιληπτικαί κρίσεις έχουν οργανικόν υπόβαθρον, ενώ αι επιληπτικόμορφοι κρίσεις αποτελούν υστερικόν φαινόμενον. Η απώλεια της συνειδήσεως περιεγράφη υπό του Γαληνού ως λιποθυμία, οφειλομένη εις διαταραχήν του συντονισμού των εγκεφαλικών λειτουργιών. Το κώμα, κατά τον Γαληνόν, αποτελεί την σοβαροτέραν μορφήν απωλείας της συνειδήσεως διακρινόμενον εις το βαθύ κώμα, κατά το οποίον ο πάσχων έχει κλειστούς τους οφθαλμούς και εις το βαθύ κώμα, κατά το οποίον ο πάσχων έχει ανοικτούς τους οφθαλμούς, το οποίον εκάλει άγρυπνον κώμα. Ο Γαληνός περιέγραψεν τα κλινικά φαινόμενα της νόσου του Parkinson επεσήμανεν δε ότι τα ίδια κλινικά φαινόμενα παρατηρούνται και εις περιπτώσεις τοξικώσεως διά μαγγανίου. Η περιγραφή της κεφαλαλγίας υπό του Γαληνού είναι ανεκτιμήτου αξίας αποτελούσα πρότυπον κλινικής περιγραφής. Περιέγραψεν την ετερόπλευρον κεφαλαλγίαν ως ημικρανίαν ή ετεροκρανίαν. Η κεφαλαλγία εκ τάσεως κατά τον Γαληνόν συνδέεται μετά του άγχους. Είναι ιδιαιτέρως σημαντικόν ότι ο Γαληνός περιέγραψεν την κεφαλαλγίαν, την συνδεομένην υπό ιλίγγου, εμέτων, ασταθείας της βαδίσεως και ελαττώσεως της ακουστικής αντιλήψεως, καταστάσεως η οποία ενθυμίζει την νόσον του Meniere. Ο Γαληνός περιέγραψεν το παραλήρημα ως παραλήρημα άνευ πυρετού, το οποίον εκάλεσεν παραφροσύνην και ως παραλήρημα μετά πυρετού, το οποίον εκάλεσεν φρενίτιδα. Την φθίνουσα πορείαν των νοητικών λειτουργιών ο Γαληνός ωνόμασεν μώρωσιν ή μωρίαν. Η μώρωσις αποτελεί την ηπίαν μορφήν της ανοίας. Η αληθής άνοια χαρακτηρίζεται υπό σοβαράς διαταραχής της μνήμης και της κριτικής ικανότητος. Την αναστολήν της νοητικής αναπτύξεως ο Γαληνός ωνόμασεν μικρόνοιαν, παρατηρήσας ότι ενίοτε συνδυάζεται αύτη μετά δυσμορφικών στοιχείων. Ο Γαληνός εθεράπευεν τας ψυχικάς παθήσεις διά της χορηγήσεως ηρεμιστικών φαρμάκων. Εκ παραλλήλου εφήρμοζεν φυσικοθεραπείαν, υδροθεραπείαν, ηλιοθεραπείαν και διαθερμίας. Εισήγαγεν κατά τρόπον μεθοδικόν την ψυχοθεραπείαν, διά να αυξήση την ψυχικήν ισχύν και την λογικήν θεώρησιν και δι' αυτών τον αυτοέλεγχον του πάσχοντος. Συνίστα πάντοτε εις τους συγγενείς των πασχόντων να επιδεικνύουν ευγένειαν και να αποφεύγουν τον έλεγχον και την αυστηράν κριτικήν.

Λέξεις κλειδιά: Νευρολογία, Φιλοσοφία, Ελληνιστική περίοδος.

Πλήρες κείμενο