Η Νευρολογία όπως εκφράζεται εις την Ζωγραφικήν
Σ.Ι. ΜΠΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
Καθηγητής Νευρολογίας Α.Π.Θ.

Περίληψις
Η τέχνη, αποτελεί έν ιδανικόν κάτοπτρον των διεργασιών του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, καθισταμένη η πλέον σαφής και διαυγής έκφρασις του νευροψυχολογικού περιγράμματος, των αισθητικών επιλογών και της εμπειρίας του καλλιτέχνου. Πολυάριθμα νευρολογικά νοσήματα αποκαλύπτονται εις τον χώρον της ζωγραφικής υπό ζωγράφων, οι οποίοι είτε οι ίδιοι έπασχον εξ αυτών ή αντελήφθησαν αυτά επί των πασχόντων και ευαισθητοποιηθέντες υπό του ανθρωπίνου πόνου προσεπάθησαν να εκφράσουν αυτά διά του χρωστήρος των. Είναι γεγονός ότι παθήσεις, αι οποίαι είναι δυνατόν να εκδηλωθούν αργότερον, διά αδρών φαινομενολογικών στοιχείων και κλινικών καταστάσεων, εκφράζονται πολλά έτη ενωρίτερον διά των πονημάτων της τέχνης, τα οποία ουχί σπανίως προδικάζουν την φθίνουσαν πορείαν και την τελικήν εξέλιξιν του φορέως, προαναγγέλοντα την νόσον, εις την παθογενετικήν διαδρομήν της οποίας ήδη ούτος ευρίσκεται. Eκ παραλλήλου, νευρολογικά νοσήματα είναι δυνατόν να μεταβάλουν την αντίληψιν της ζωγραφικής και να εισαγάγουν παρερμηνευτικάς διαστάσεις εις πονήματα, τα οποία κατενοούντο και ερμηνεύοντο ορθώς προ της νόσου. Εις τον χώρον των διαταραχών της κινητικότητος, από την εποχήν ήδη της αρχαίας Αιγύπτου, απεικονίζεται ο Ιερεύς Ruma, πάσχων προφανώς εκ πολιομυελίτιδος συνοδευόμενος υπό της συζύγου του, υποβασταζόμενος υπό βακτηρίας, έχων τον δεξιόν πόδα βραχύτερον του αριστερού. Ο Pieter Bruegel εφιλοτέχνησεν έργα, εις τα οποία αι κινητικαί διαταραχαί των κάτω άκρων συνδυάζονται κατά εκφραστικώτατον τρόπον μετά αυχενοπροσωπικών δυστονιών. Η πάρεσις του προσωπικού νεύρου, προκαλούσα ανάλογον δυσμορφίαν του προσώπου, απετέλεσεν αντικείμενον απεικονίσεως αυτής διά της τέχνης, ως είναι αι χαρακτηριστικαί παραστάσεις εις τον μητροπολιτικόν ναόν του Trondheim. Το βάδισμα του εμφανίσαντος ημιπληγίαν απεικονίζεται μετά ιδιαιτέρας πιστότητος εις το έργον του Jacque Callot. Η νόσος του Parkinson απετέλεσεν αντικείμενον ευρείας απεικονίσεως εις την τέχνην της ζωγραφικής, ήδη από τα πρώτα σχέδια του Paul Richer, εις τας εικονογραφικάς εκδόσεις του Salpêtrière, έως τα πονήματα της συγχρόνου ζωγραφικής. Εις το έργον του Durer το άμιμον προσωπείον και αι χαρακτηριστικαί δυσκαμπτικαί θέσεις του κορμού και των άκρων προηγούνται χρονικώς της κλινικής περιγραφής της νόσου υπό του James Parkinson. Η επιληψία απετέλεσεν και αποτελεί αντικείμενον ευρείας αναφοράς εις την τέχνην. Ίσως το εκφραστικότερον έργον, το οποίον απεικονίζει επιληπτικήν κρίσιν είναι "Η μεταμόρφωσις του Κυρίου" υπό του Raffaelo Santi. Ο πλέον εκφραστικός ζωγράφος διά την απεικόνισιν του κενού και ανεκφράστου προσώπου του επιληπτικού ασθενούς ήτο ο Vincent van Gogh. Η κροταφική επιληψία εκφράζεται εμφανώς εις το έργον του Giorgio de Chirico, ενός εκ των σημαντικοτέρων υπερρεαλιστών ζωγράφων του εικοστού αιώνος. Η ημικρανία ή η ημικρανική μορφή της επιληψίας απεικονίζεται διά της χαρακτηριστικής κατατμήσεως του οπτικού πεδίου ή των φωτεινών λάμψεων των σπινθηροβόλων σκοτωμάτων, κυρίως εις το έργον της μοναχής και θεολόγου Hildegard του Bingen. Η αντιπροσωπευτικοτέρα απεικόνισις των κακώσεων της σπονδυλικής στήλης απεικονίζεται εις το έργον της μεξικανής ζωγράφου Frida Kahlo, η οποία υπέφερεν επί μακρόν εξ αυτών, συνεπεία τροχαίου ατυχήματος. Η άνοια και ιδίως η νόσος του Αlzheimer αφήνει έντονα τα ίχνη της εις το έργον των ζωγράφων. Οι πάσχοντες εξ ανοίας εμφανίζουν ιδιαιτέραν δυσχέρειαν εις την διαμόρφωσιν της εκφραστικότητος του προσώπου, τείνοντες εις την απλοποίησιν αυτού. Εκ παραλλήλου εμφανής είναι η δυσχέρεια διαμορφώσεως της προοπτικής, του βάθους και του ορθού προσανατολισμού των στοιχείων του πίνακος, ως προς την φωτεινότητα και των χώρον. Εν κατακλείδι, η ζωγραφική παρέχει ευρύ πεδίον μελέτης εις τας νευροεπιστήμας και ιδιαιτέρως εις την νευροψυχολογίαν, η αξιοποίησις του οποίου δίδει νέαν διάστασιν εις την προσέγγισιν και κατανόησιν του λειτουργικού περιγράμματος του εγκεφάλου και των επί μέρους διεργασιών αυτού.

Λέξεις κλειδιά: Νευρολογία, ζωγραφική, νευρολογικαί παθήσεις, νευροεπιστήμαι.

Πλήρες κείμενο